Έχετε το σύνδρομο του… «καλού κοριτσιού»; Μπορεί να καταστρέψει τις σχέσεις σας!

Όλοι έχουμε ακούσει για τις τρεις κλασικές αντιδράσεις του νευρικού μας συστήματος στο στρες (γνωστή στην αγγλική ορολογία ως τα τρία F: Μάχη (Fight), φυγή (Flight) και πάγωμα (Freeze). Υπάρχει όμως και μία ακόμη, αν και λιγότερο γνωστή, γιατί, σε αντίθεση με τις άλλες, μπορεί εύκολα να περάσει ως κάτι «καλό». Αυτό είναι το τέταρτο F και περιγράφει την αντίδραση του «Fawn», μια τραυματική απόκριση που συχνά παρερμηνεύεται ως καλοσύνη ή φροντίδα. Ας δούμε λοιπόν τι ακριβώς είναι το fawning, ή το σύνδρομο του καλού κοριτσιού, πώς εκδηλώνεται στις σχέσεις και τι μπορείτε να κάνετε για να σπάσετε αυτόν τον φαύλο κύκλο.

Από τη Σοφία Κροκιδά 

Το Fawning ή «θέλω να κάνω την καλή» είναι μία παρόρμηση να εξομαλύνετε τις εντάσεις, να ικανοποιείτε τις ανάγκες των άλλων εις βάρος των δικών σας και ταυτόχρονα να διατηρείτε την ειρήνη, με οποιοδήποτε προσωπικό κόστος.

Ό,τι φαίνεται σαν καλοσύνη, ανιδιοτέλεια ή «χαλαρή» στάση, στην πραγματικότητα είναι μηχανισμός επιβίωσης μεταμφιεσμένος σε αγάπη.

Αυτό το φαινομενικά αθώο ένστικτο μπορεί να θολώσει το ποιοι είμαστε, να διαβρώσει τα όριά μας και να μας αφήσει με αίσθημα πικρίας ή ανυπαρξίας. Και το χειρότερο; Οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονται καν ότι το κάνουν.

Τι είναι το fawning;

Το fawning είναι μια αντίδραση σε τραύμα που θέτει ως προτεραιότητα την ικανοποίηση των άλλων, ως μηχανισμό επιβίωσης. Ο όρος επινοήθηκε από τον ψυχολόγο Pete Walker στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, ο οποίος το περιέγραψε ως μια προστατευτική αντίδραση που αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία ως απάντηση στο τραύμα.

Αντί να παλέψει, να φύγει ή να «παγώσει» μπροστά στο στρες, το άτομο που έχει μάθει να αντιδρά με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να ηρεμήσει τους άλλους και να διατηρήσει την ασφάλειά του μέσω της προσαρμογής.

Αυτή η αντίδραση δεν είναι συνειδητή επιλογή. Καθοδηγείται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Είναι μια αντανακλαστική μείξη εξευμενισμού και αυτο-διαγραφής: Ανακόπτετε την ένταση, καταπνίγετε τα συναισθήματα, τις ανάγκες ή την ταυτότητά σας, προκειμένου να εξυπηρετήσετε τους άλλους, συνήθως εις βάρος της δικής σας ψυχικής ισορροπίας.

Αν και πολλοί λέμε πως θέλουμε να σταματήσουμε να βάζουμε τους άλλους πάνω από τον εαυτό μας, δεν είναι πάντα τόσο απλό.

Στην επιφάνεια, το fawning μπορεί να μοιάζει με αγάπη: Είστε η «χαλαρή σύντροφος», πάντα διαθέσιμη, πάντα πρόθυμη να προλάβει τις ανάγκες του άλλου, να φροντίσει πριν καν υπάρξει πρόβλημα.

Όμως, αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά, θα δούμε ότι αυτό που νομίζουμε πως είναι αφοσίωση, είναι στην πραγματικότητα εγκατάλειψη του εαυτού μας. Ενώ η καλοσύνη γεννιέται από την αυθεντικότητα, το «σύνδρομο του καλού κοριτσιού» γεννιέται από τον φόβο. Μακροπρόθεσμα, αυτή η συμπεριφορά βλάπτει βαθιά τόσο την ψυχική μας υγεία όσο και τις σχέσεις μας.

Πώς εκδηλώνεται το fawning στις σχέσεις

Στα πρώτα στάδια μιας γνωριμίας ή ενός ραντεβού, η τάση μπορεί να εμφανιστεί πολύ διακριτικά: Για παράδειγμα, συμφωνείτε πάντα με τα σχέδια του άλλου, προσαρμόζετε το πρόγραμμά σας για να ταιριάζει στο δικό του, ή γελάτε με πράγματα που σας ενοχλούν, απλώς για να μη φανείτε «δύσκολη».

Στην αρχή αυτό μπορεί να μοιάζει με συμβιβασμό. Με τον καιρό, όμως, καταλήγετε να μην ξέρετε τι θέλετε πραγματικά από τη σχέση, ή ποια είστε μέσα σε αυτήν. Στην ουσία είναι μια μορφή αυτο-εγκατάλειψης.

Σε πιο μακροχρόνιες σχέσεις ή φιλίες, το μοτίβο αυτό παγιώνεται. Το fawning σε αυτή τη δυναμική συχνά σημαίνει πως είτε ψάχνετε συνεχώς «να πείτε το σωστό πράγμα», είτε ζητάτε συγγνώμη μόνο και μόνο για να τελειώσει ο καβγάς (ακόμη κι όταν δεν έχετε κάνει τίποτα λάθος), είτε αποφεύγετε εντελώς τη σύγκρουση, λέγοντας στον εαυτό σας «δεν είναι τίποτα σπουδαίο», ενώ μέσα σας πονάτε.

Πώς διαφέρει το «σύνδρομο του καλού κοριτσιού»  από το «θέλω να είμαι ευχάριστη με όλους»;

Δεν είναι κάθε πράξη ευγένειας ή ευελιξίας ένδειξη fawning. Μερικές φορές λέτε «ναι» σε μια έξοδο που δεν σας ενθουσιάζει ή ακούτε έναν φίλο ενώ είστε κουρασμένη. Αυτό είναι συνειδητή ευγένεια.

Το συγκεκριμένο σύνδρομο, όμως, είναι αντίδραση τραύματος, όχι επιλογή. Αν μεγαλώσατε σε περιβάλλον όπου το «όχι», τα όρια ή η έκφραση των πραγματικών σας αναγκών οδηγούσαν σε σύγκρουση, απόρριψη ή τιμωρία, τότε το νευρικό σας σύστημα πιθανώς έμαθε πως το πιο ασφαλές είναι να συμφωνείτε για να επιβιώσετε.

Η πιο απλή ερώτηση για να ξεχωρίσετε τα δύο: «Το κάνω επειδή το θέλω ή επειδή νιώθω ότι πρέπει για να κρατήσω την ηρεμία;» Αν είναι το δεύτερο, τότε πρόκειται για fawning, και το σώμα σας ενεργοποιεί το παλιό πρόγραμμα επιβίωσης.

Επιπλέον, αυτή η συμπεριφορά θεωρείται ότι επιβραβεύεται κοινωνικά. Οι δυτικές κοινωνίες και οι επαγγελματικοί χώροι προάγουν τη «συμφιλιωτική» στάση: Να είμαστε ευγενικοί, ψύχραιμοι και προσαρμοστικοί, ανεξάρτητα από το πώς νιώθουμε μέσα μας.

Με τον καιρό, αυτή η «εκπαίδευση» περνά και στις προσωπικές μας σχέσεις, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι είναι ασφαλέστερο να είμαστε «ευχάριστοι» παρά αυθεντικοί.

Οι επιπτώσεις του fawning

Οι συνέπειες είναι ύπουλες αλλά βαθιές, αφού το «σύνδρομο του καλού κοριτσιού»  μπορεί να οδηγήσει σε αποσύνδεση από τα ίδια μας τα συναισθήματα και επιθυμίες, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη τη δημιουργία αληθινών δεσμών.

Αν και δείχνουμε πρόθυμες και συμφιλιωτικές, αυτό είναι απλώς μια μάσκα που κρύβει τον τρόμο από κάτω. Η αληθινή αυτο-έκφραση παγιδεύεται ή επιτρέπεται μόνο σε μικρές, ακίνδυνες δόσεις.

Η ασφάλεια σε μια τοξική σχέση μπαίνει πάνω από την αυτοεκτίμηση, τη φροντίδα του εαυτού και τον σεβασμό της ατομικότητάς μας. Με απλά λόγια, όταν βάζουμε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές μας, σβήνουμε σιγά-σιγά το φως μας.

Πώς να αναγνωρίσετε το fawning και να αλλάξετε το μοτίβο

Η αλλαγή δεν έχει να κάνει με ενοχή ή επίκριση αλλά με αναγνώριση: Το να βλέπετε πότε ενεργοποιούνται οι παλιοί μηχανισμοί επιβίωσης και να μαθαίνετε σταδιακά μια νέα αντίδραση.

Τα παρακάτω πρακτικά βήματα είναι ιδιαίτερα βοηθητικά:

1. Αναγνωρίστε πότε εμφανίζεται

Η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα. Παρατηρήστε πότε, πώς και με ποιους εμφανίζεται το fawning. Το κλειδί είναι η παρατήρηση χωρίς κριτική αλλά με περιέργεια και καλοσύνη προς τον εαυτό σας.

Αναρωτηθείτε:

• Λέω «ναι» εις βάρος της ψυχικής ή σωματικής μου υγείας;
• Νιώθω υπεύθυνη για τα συναισθήματα των άλλων;
• Αγνοώ ή αρνούμαι τις δικές μου ανάγκες;
• Ζήτησα συγγνώμη για κάτι που δεν μου αναλογεί;
• Πιστεύω πως δεν έχω δικαίωμα να πω «όχι» ή να θέσω όρια;

2. Βγείτε από τη «λειτουργία επιβίωσης»

Όταν νιώθετε την παρόρμηση να «κατευνάσετε», το πρώτο βήμα είναι να ηρεμήσετε το σώμα σας και να θυμίσετε στον εαυτό σας ότι είστε ασφαλείς. Απλές τεχνικές γείωσης μπορούν να διακόψουν την αυτόματη αντίδραση:

• Πάρτε αργές, βαθιές αναπνοές.
• Νιώστε τα πόδια σας σταθερά στο έδαφος.
• Ονομάστε πέντε πράγματα που βλέπετε γύρω σας.
• Χρησιμοποιήστε ένα αιθέριο έλαιο μέντας για να συνδεθείτε με το παρόν.

Αυτές οι μικρές πρακτικές στέλνουν μήνυμα ασφάλειας στο νευρικό σας σύστημα και σας δίνουν χώρο να επιλέξετε διαφορετική αντίδραση.

3. Προκαλέστε τον εαυτό σας να αντιδράσει διαφορετικά

Όταν θέλετε να πείτε «είμαι καλά» ή «δεν πειράζει», δοκιμάστε να εκφραστείτε λίγο πιο ειλικρινά, έστω και κατά ένα μικρό βαθμό.

Αντί να πείτε «εντάξει», πείτε: «Νιώθω λίγο πιεσμένη τώρα» ή «Θα ήθελα λίγο χρόνο να το σκεφτώ πριν απαντήσω.»

Ο στόχος δεν είναι να αλλάξετε ριζικά μέσα σε μια μέρα, αλλά να εκπαιδεύσετε ήπια το νευρικό σας σύστημα να νιώθει ασφαλές όταν εκφράζεστε. Κάθε μικρή στιγμή ειλικρίνειας χτίζει αυτοπεποίθηση και σπάει τη συνήθεια να παραμερίζετε τις ανάγκες σας.

4. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να νιώσει πολύπλοκα συναισθήματα

Το «σύνδρομο του καλού κοριτσιού» είναι ένα μοτίβο που οι περισσότερες κουβαλάμε για χρόνια, οπότε χρειάζεται χρόνο και εξάσκηση για να το ξεμάθουμε.

Κάποιες μέρες θα τα καταφέρνετε, άλλες θα πέφτετε στις παλιές συνήθειες κι αυτό είναι φυσιολογικό. Το σημαντικότερο είναι να φέρεστε στον εαυτό σας με καλοσύνη και να του προσφέρετε τη φροντίδα που θα δίνατε σε έναν αγαπημένο άνθρωπο. Όσο πιο τρυφερή είστε με εσάς, τόσο πιο εύκολα θα δημιουργήσετε πραγματική αλλαγή.