Μας τρελαίνει η Black Friday; Πώς κάνει κακό στην υγεία μας και στο περιβάλλον;
Τα ψώνια μπορούν να γίνουν εθισμός, όπως ακριβώς ο αλκοολισμός ή η εξάρτηση από τα ναρκωτικά. Και όποιος έχει προσπαθήσει να απαλλαγεί από έναν εθισμό – ή ακόμα και απλώς από μια κακή συνήθεια – ξέρει πόση προσπάθεια χρειάζεται και πόσο εύκολο μπορεί να είναι να ξαναπέσει σε αυτόν. Πώς η Black Friday ενθαρρύνει τους ανθρώπους να ξοδεύουν χρήματα που δεν έχουν σε πράγματα που δεν χρειάζονται.
Από τη Μαρία Καλοπούλου
Νιώθοντας ότι χρειαζόμαστε περισσότερα
Αυτό το συναίσθημα ευτυχίας όταν αγοράζουμε κάτι καινούργιο είναι πιθανώς οικείο σε όλους μας. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ των αντικειμένων που αγοράζονται από ανάγκη και των αγορών που υποκινούνται από το συναίσθημα.
Στην περίπτωση του δεύτερου, αναπτύσσεται γρήγορα ένας φαύλος κύκλος και νιώθουμε την επιθυμία να αγοράζουμε όλο και περισσότερα αγαθά. Οι ενδορφίνες και η ντοπαμίνη που μας κάνουν να νιώθουμε καλά ενεργοποιούνται μόνο και μόνο με την αγορά ενός νέου αντικειμένου.
Την τελευταία Παρασκευή του Νοεμβρίου, η «πανδημία» αγορών τής Black Friday θα σαρώσει για άλλη μια φορά τον κόσμο. Η Black Friday είναι μια από τις πιο ρυπογόνες και καταστροφικές ημέρες του χρόνου.
Αν και μπορεί να ακούγεται ακίνδυνο, η ντοπαμίνη είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά εθιστική. Ως αποτέλεσμα, καταλήγουμε να αγοράζουμε πράγματα απλώς για να ικανοποιήσουμε την επιθυμία μας να τα αγοράσουμε, και όχι λόγω κάποιας πραγματικής ανάγκης για αυτά.
Νιώθουμε την ανάγκη να αγοράζουμε όλο και περισσότερα αγαθά
Οι εταιρείες χρησιμοποιούν κάθε είδους ψυχολογικές τεχνικές στο μάρκετινγκ τους για να επηρεάσουν τις αγοραστικές αποφάσεις των ανθρώπων και να δημιουργήσουν εθισμούς στις αγορές.
Δίνεται έμφαση στη σπανιότητα – όπως η περιορισμένη περίοδος για αγορά σε πιο προσιτή τιμή – ή παίζοντας με τα συναισθήματα ανεπάρκειας, με προϊόντα που υπόσχονται να σας κάνουν πιο όμορφους, ελκυστικούς, με αυτοπεποίθηση κ.λπ.
Ουσιαστικά, πολλά διαφημιστικά μηνύματα χρησιμοποιούν τις ανασφάλειές μας ως δόλωμα για να μας δελεάσουν να αγοράσουμε προϊόντα.
Ο σημερινός ψηφιακός κόσμος έχει επίσης αναμφισβήτητα εισάγει ανήθικες τεχνικές στο παιχνίδι. Ενώ οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης το αρνούνται, πολλοί άνθρωποι ισχυρίζονται ότι οι αλγόριθμοι στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κάνουν προσφορές με βάση συνομιλίες που πραγματοποιούνται κοντά σε ένα smartphone.
Ωστόσο, είναι σαφώς ανήθικο να γίνονται εμπορικές προσφορές με βάση την ψηφιακή συμπεριφορά των καταναλωτών χρησιμοποιώντας αλγόριθμους που προσδιορίζουν εάν ένα άτομο αισθάνεται, για παράδειγμα, ανασφαλές, ανεπαρκές ή αγχωμένο, με βάση τη συμπεριφορά του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εκμεταλλευόμενοι την τρέχουσα κατάσταση ευαλωτότητας κάποιου, οι διαφημίσεις τον στοχεύουν με μια «υπόσχεση» να «λύσουν» τα προβλήματά του. Ως αποτέλεσμα, είναι όλο και πιο δύσκολο για τους καταναλωτές να αναγνωρίσουν και να υπερασπιστούν τον εαυτό τους από τέτοιες μορφές χειραγώγησης.
Η σύνδεση μεταξύ ευτυχίας και πραγμάτων
Πριν από έναν αιώνα (!), μελέτες άρχισαν ήδη να βρίσκουν μια σύνδεση μεταξύ υπερκατανάλωσης και επιδείνωσης της ψυχικής ευεξίας. Το 1899, ο Αμερικανός οικονομολόγος Thorstein Veblen παρατήρησε ότι οι άνθρωποι ζουν για τη συσσώρευση πλούτου – ανταγωνιζόμενοι αδιάκοπα τους άλλους – αλλά σπάνια αυξάνουν την πραγματική τους ευημερία, ως αποτέλεσμα. Αυτό το φαινόμενο εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά σημαντικό για την κοινωνία σήμερα και τον σύγχρονο τρόπο ζωής μας.
Η Black Friday όχι μόνο έχει αρνητική επίδραση στα τραπεζικά μας υπόλοιπα, αλλά έχει επίσης σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον και την ψυχική μας υγεία.
Η Black Friday μπορεί να συντρίψει ακόμη και τους πιο συντηρητικούς ανθρώπους, επειδή ο φόβος μήπως χάσουν κάτι μοιάζει με κατακλυσμό. Το 24ωρο παράθυρο της Black Friday για προσφορές σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν μόνο λίγο χρόνο για να αποφασίσουν αν θα κάνουν μια αγορά ή όχι.
Αυτό μπορεί συχνά να οδηγήσει τους ανθρώπους να κάνουν παρορμητικές αγορές από φόβο μήπως μετανιώσουν που έχασαν μια καλή προσφορά. Ωστόσο, έρευνες έχουν δείξει ότι πολλές εκπτώσεις της Black Friday είναι στην πραγματικότητα οι ίδιες με εκείνες που πραγματοποιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Επιπλέον, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις στις οποίες οι τιμές έχουν αυξηθεί κατά την παραμονή της ημέρας, για να δοθεί η ψευδαίσθηση μιας μεγαλύτερης έκπτωσης. Ενώ πρόκειται για μια απαγορευμένη τεχνική πωλήσεων, συχνά εφαρμόζονται (ημι)νόμιμες λύσεις.
Το 80% των αγορών καταλήγουν στα σκουπίδια
Η Black Friday είναι επίσης σαφώς ένα σημαντικό περιβαλλοντικό ζήτημα. Την ημέρα αυτή, χρησιμοποιούνται κάθε είδους κόλπα για να ενθαρρυνθούν οι αγοραστές να κάνουν παρορμητικές και περιττές αγορές.
Μία έκθεση του think tank Green Alliance διαπίστωσε ότι το 80% όλων όσων αγοράζονται κατά τη διάρκεια των εκπτώσεων της Black Friday καταλήγουν στα σκουπίδια σε σύντομο χρονικό διάστημα – ή, στην καλύτερη περίπτωση, επιστρέφονται στα καταστήματα.
Οι άνθρωποι επιστρέφουν δισεκατομμύρια ευρώ από ηλεκτρονικές αγορές τής Black Friday. Και, κατά κανόνα, αυτά τα αγαθά δεν μεταπωλούνται, αλλά απορρίπτονται.
Μια τεράστια ποσότητα αποβλήτων παράγεται σε μόλις μία ημέρα. Ευτυχώς, αρκετές μάρκες έχουν αποφασίσει να μην ακολουθήσουν πλέον αυτή την τρέλα, κλείνοντας τον ιστότοπο ή και τα καταστήματά τους την Black Friday, μη πουλώντας κανένα προϊόν για όλη την ημέρα και ενθαρρύνοντας τους πελάτες να εντοπίσουν τις καταστροφικές συνέπειες της γρήγορης μόδας.
Η Black Friday δεν είναι μόνο ακατάλληλη και ανήθικη, αλλά και καταστροφική λόγω των επιπτώσεών της τόσο στην ψυχική υγεία των καταναλωτών όσο και στην ολοένα και πιο κρίσιμη περιβαλλοντική κατάσταση.
Πώς να διατηρήσετε την ψυχική σας υγεία και να νιώσετε πιο ευτυχισμένοι
Υπάρχει μια απλή ερώτηση που μπορούμε να θέσουμε στον εαυτό μας πριν από οποιαδήποτε αγορά: «Το χρειάζομαι πραγματικά αυτό ή απλώς το θέλω;» Και ας προσπαθήσουμε να είμαστε πολύ ειλικρινείς και να έχουμε επίγνωση του εαυτού μας όταν απαντάμε – επειδή όλοι είμαστε αρκετά ταλαντούχοι στο να δικαιολογούμε τις δικές μας κακές αποφάσεις, τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους!
Η Black Friday ενθαρρύνει τόσο τον άσκοπο καταναλωτισμό όσο και τους ανθρώπους να ξοδεύουν χρήματα που δεν έχουν σε πράγματα που δεν χρειάζονται.
Αν πραγματικά έχουμε ανάγκη από ένα συγκεκριμένο προϊόν, ας προσπαθήσουμε να επιλέξουμε προϊόντα μακράς διαρκείας, υψηλής ποιότητας και χαμηλού περιβαλλοντικού αντίκτυπου και – όπου είναι δυνατόν – ας αγοράσουμε μεταχειρισμένα.
