Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής: Πώς ένας κρυμμένος στρατός στο σώμα μάς κρατά ζωντανούς – και θεραπεία του καρκίνου
Το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας του 2025 τιμά μια ανακάλυψη που απαντά σε ένα από τα πιο βαθιά ερωτήματα της ιατρικής: Πώς γνωρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα πότε να επιτεθεί και πότε να υποχωρήσει;
Γράφει ο Justin Stebbing,
Καθηγητής Βιοϊατρικών Επιστημών,
Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin
Τις περισσότερες φορές, οι άμυνές μας στοχεύουν σε επικίνδυνες λοιμώξεις, ακόμη και καρκίνους, αφήνοντας τους ιστούς του σώματος άθικτους. Αλλά όταν αυτή η ισορροπία αποτυγχάνει, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές – από αυτοάνοσες ασθένειες, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται σε υγιή όργανα, έως καρκίνους, όπου γίνεται πολύ περιορισμένο για να αναγνωρίσει και να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα.
Τρεις επιστήμονες – η Mary E. Brunkow, ο Fred Ramsdell και ο Shimon Sakaguchi – αποκάλυψαν πώς το σώμα μας διατηρεί αυτόν τον ευαίσθητο έλεγχο μέσω μιας ειδικής κατηγορίας ανοσοκυττάρων που ονομάζονται «ρυθμιστικά Τ κύτταρα».
Η ανακάλυψή τους αποκάλυψε τα φυσικά «φρένα» του ανοσοποιητικού συστήματος: τους εσωτερικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν τα φιλικά πυρά, αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν επίσης να προστατεύσουν από επιθετικούς καρκίνους.
Η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας αυτών των «φρένων» έχει ήδη αναδιαμορφώσει τη σύγχρονη ανοσολογία. Η ίδια γνώση που καθοδηγεί νέες θεραπείες για αυτοάνοσα νοσήματα βοηθά τώρα τους ερευνητές να τελειοποιήσουν τις ανοσοθεραπείες του καρκίνου, προσαρμόζοντας τον περιορισμό του ανοσοποιητικού συστήματος έτσι ώστε να χτυπά δυνατά τους όγκους χωρίς να στρέφεται εναντίον του σώματος.
Το ανοσοποιητικό σύστημα λειτουργεί σαν μια άρτια εκπαιδευμένη δύναμη ασφαλείας, περιπολώντας κάθε γωνιά του σώματος για να ανιχνεύει και να καταστρέφει βακτήρια, ιούς και αδέσποτα κύτταρα. Αλλά ακόμη και η καλύτερη ομάδα ασφαλείας μπορεί να είναι επικίνδυνη χωρίς εποπτεία.
Αν αφεθούν ανεξέλεγκτα, τα ανοσοκύτταρα μπορούν να επιτεθούν κατά λάθος σε υγιείς ιστούς: το σήμα κατατεθέν των αυτοάνοσων νοσημάτων όπως ο διαβήτης τύπου 1 ή η σκλήρυνση κατά πλάκας. Και όταν το σύστημα γίνεται πολύ προσεκτικό, μπορεί να παραβλέψει τις πραγματικές απειλές, δίνοντας στους καρκίνους την ευκαιρία να αναπτυχθούν απαρατήρητοι.
Για δεκαετίες, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ανοσολογικής «εκπαίδευσης» συνέβαινε νωρίς στη ζωή, μέσα σε ένα όργανο που ονομάζεται θύμος αδένας: Ένας μικρός αδένας πάνω από την καρδιά όπου τα νεαρά ανοσοκύτταρα μαθαίνουν σε ποιους στόχους να επιτεθούν και ποιους να αγνοήσουν. Αυτά που αποτυγχάνουν σε αυτό το τεστ εξαλείφονται πριν προλάβουν να προκαλέσουν βλάβη.
Αλλά τη δεκαετία του 1990, ο Ιάπωνας ανοσολόγος Shimon Sakaguchi ανακάλυψε ότι υπήρχε κάτι περισσότερο στην ιστορία. Μέσω πειραμάτων σε ποντίκια, εντόπισε έναν προηγουμένως άγνωστο τύπο ανοσοκυττάρου που ονομάζεται «ρυθμιστικό Τ κύτταρο»: Τα ειρηνευτικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτά τα κύτταρα δεν επιτίθενται τα ίδια στα παθογόνα.
Τα «ρυθμιστικά Τ κύτταρα», κρατούν υπό έλεγχο τον υπόλοιπο ανοσοποιητικό στρατό, αποτρέποντας την περιττή καταστροφή.
Όταν ο Sakaguchi αφαίρεσε αυτά τα κύτταρα από πειραματόζωα, το ανοσοποιητικό τους σύστημα βγήκε εκτός ελέγχου, εξαπολύοντας επιθέσεις σε υγιή όργανα. Η εργασία του έδειξε ότι αυτά τα ειρηνευτικά κύτταρα είναι απαραίτητα για την αποτροπή του σώματος από το να διεξάγει πόλεμο στον εαυτό του.
Λίγα χρόνια αργότερα, η Mary Brunkow και ο Fred Ramsdell βρήκαν τον γενετικό διακόπτη που καθιστά δυνατές αυτές τις ειρηνευτικές λειτουργίες. Ανακάλυψαν ότι μία μόνο μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που ονομάζεται Foxp3 θα μπορούσε να αφήσει τόσο τα ποντίκια όσο και τα ανθρώπινα μωρά ευάλωτα σε μια σπάνια αλλά καταστροφική αυτοάνοση διαταραχή που ονομάζεται σύνδρομο IPEX. Το γονίδιο Foxp3 λειτουργεί ως «διακόπτης ενεργοποίησης» για την παραγωγή ρυθμιστικών Τ κυττάρων. Χωρίς αυτό, το ανοσοποιητικό σύστημα χάνει τους διαιτητές του και ακολουθεί χάος.
Τ βοηθητικά και ρυθμιστικά Τ κύτταρα
Το ανοσοποιητικό σύστημα βασίζεται σε πολλούς τύπους Τ κυττάρων. Τα βοηθητικά Τ κύτταρα λειτουργούν ως αρχηγοί ομάδων, κατευθύνοντας άλλα ανοσοκύτταρα να ανταποκριθούν σε λοιμώξεις.
Μεγάλο μέρος της δικής μου έρευνας έχει επικεντρωθεί στο πώς συμπεριφέρονται αυτά τα κύτταρα στη λοίμωξη από τον ιό HIV, όπου η απώλειά τους αφήνει το ανοσοποιητικό σύστημα ανυπεράσπιστο. Τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα ανήκουν στην ίδια οικογένεια, αλλά εξυπηρετούν τον αντίθετο ρόλο: ηρεμούν τα πράγματα όταν η μάχη φτάσει στα άκρα.
Αυτές οι «ειρηνευτικές δυνάμεις» κρατούν τους ανοσοποιητικούς υπερασπιστές επικεντρωμένους σε πραγματικές απειλές και όχι σε φιλικούς στόχους. Όταν αποτυγχάνουν, εμφανίζονται αυτοάνοσες ασθένειες.
Αλλά όταν λειτουργούν πολύ καλά, μπορούν να καταστείλουν τις ανοσολογικές επιθέσεις στον καρκίνο, επιτρέποντας στους όγκους να κρυφτούν και να αναπτυχθούν.
Οι επιστήμονες μαθαίνουν τώρα πώς να τελειοποιήσουν αυτήν την ισορροπία: ενισχύοντας τους φρουρούς για τον έλεγχο των αυτοάνοσων ασθενειών ή χαλαρώνοντας τα φρένα ώστε το σώμα να μπορεί να αντισταθεί στον καρκίνο.
Αυτές οι ανακαλύψεις έχουν επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο οι γιατροί σκέφτονται την ανοσία. Κλινικές δοκιμές δοκιμάζουν ήδη θεραπείες που επεκτείνουν τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα σε άτομα με αρθρίτιδα, διαβήτη ή μετά από μεταμόσχευση οργάνου· βοηθώντας το σώμα να ανεχτεί τους δικούς του ιστούς.
Στη θεραπεία του καρκίνου, χρησιμοποιείται η αντίθετη προσέγγιση: Μπλοκάρισμα ή απενεργοποίηση αυτών των «ειρηνευτικών δυνάμεων» για να εξαπολύσουν μια ισχυρότερη ανοσολογική επίθεση στους όγκους.
Αυτή είναι η αρχή πίσω από τις σύγχρονες ανοσοθεραπείες, οι οποίες έχουν ήδη μεταμορφώσει τα αποτελέσματα για ασθενείς με μελάνωμα, καρκίνο του πνεύμονα και λέμφωμα.
Επιστήμη που αγγίζει ζωές
Το έργο των Brunkow, Ramsdell και Sakaguchi δείχνει πώς η βασική επιστήμη μπορεί να οδηγήσει σε βαθιές αλλαγές στην ιατρική. Οι ανακαλύψεις τους βοηθούν να εξηγηθεί όχι μόνο γιατί το ανοσοποιητικό σύστημα μερικές φορές παρουσιάζει προβλήματα, αλλά και πώς μπορεί να επανέλθει σε ισορροπία – μια ισορροπία που θα μπορούσε μια μέρα να αποτρέψει τα αυτοάνοσα νοσήματα, να βελτιώσει την επιβίωση των μεταμοσχεύσεων και να καταστήσει τις θεραπείες για τον καρκίνο ασφαλέστερες και πιο αποτελεσματικές.
Η απόφαση της επιτροπής Νόμπελ φέτος αναγνωρίζει όχι μόνο το επιστημονικό τους επίτευγμα, αλλά και ένα όραμα για το ανοσοποιητικό σύστημα ως κάτι πολύ πιο λεπτό από έναν διακόπτη on-off.
Είναι μια λεπτή ορχήστρα και τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα είναι οι μαέστροι της, διασφαλίζοντας ότι οι σωστές νότες παίζονται την κατάλληλη στιγμή, φιμώνοντας όσες μπορεί να προκαλέσουν χάος.
Μαθαίνοντας να προσαρμόζουμε αυτά τα βιολογικά «φρένα» με ακρίβεια, η ιατρική εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Οι θεραπείες που εμπνέονται από αυτές τις ανακαλύψεις βελτιώνουν ήδη ζωές και μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να μεταμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο προλαμβάνουμε και θεραπεύουμε ασθένειες σε όλο το φάσμα, από την αυτοανοσία έως τον καρκίνο.
ΠΗΓΗ: www.theconversation.com
