Ο φόβος που μας κάνει να αντιστεκόμαστε σε οτιδήποτε διαφορετικό – Απελευθερωθείτε!

Από τη στιγμή που είμαστε παιδιά, οι οικογένειες, τα σχολεία και το περιβάλλον μας, μας διδάσκουν τι είναι «φυσιολογικό» και τι θεωρείται «ξένο». Αυτά τα μαθήματα, έστω και «υπογείως» μας μεταδίδουν αξίες. Οτιδήποτε ταιριάζει στο γνώριμο παρουσιάζεται ως ασφαλές, ενώ το διαφορετικό συχνά στιγματίζεται ως επικίνδυνο ή λανθασμένο. Ο φόβος για το διαφορετικό δεν είναι απλώς θέμα εγκεφαλικής λειτουργίας· είναι κάτι που μαθαίνουμε μεγαλώνοντας.

Γράφει η Sam Goldstein Ph.D Medicine
Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά

Οι προκαταλήψεις συχνά ριζώνουν από όσα ακούμε μεγαλώνοντας. Αν, ως παιδί, σου λένε διαρκώς ότι μια συγκεκριμένη θρησκεία, φυλή ή τρόπος ζωής είναι «επικίνδυνος», αυτή η ιστορία ριζώνει μέσα σου, ακόμα κι αν δεν έχεις βιώσει ποτέ κάτι αρνητικό από μόνος σου.

Και όταν τα Μέσα Ενημέρωσης ή τα social media παρουσιάζουν συνεχώς το «διαφορετικό» ως απειλή, δεν γεννούν περιέργεια ή διάθεση για κατανόηση, αλλά τροφοδοτούν τον φόβο και ενισχύουν τη δυσπιστία.

Αναλογιστείτε πόσο έχει επηρεάσει αυτό το φαινόμενο την Ιστορία. Πόλεμοι, διακρίσεις και κοινωνικές συγκρούσεις συχνά ξεκινούν από τον φόβο για τη διαφορετικότητα. Από τους διωγμούς θρησκευτικών μειονοτήτων, την αντίσταση στα δικαιώματα των LGBTQ+ ατόμων, μέχρι την ξενοφοβία απέναντι στους μετανάστες, η κρυφή αιτία είναι συχνά ένας παράλογος φόβος απέναντι στο άγνωστο και το ξένο. (Grossmann, 2022).

Πώς ο φόβος περιορίζει την ανάπτυξη

Αν και ο φόβος έχει εξελικτικά πλεονεκτήματα, η διατήρησή του χωρίς λόγο μπορεί να είναι επιζήμια. Ο φόβος βοήθησε αναμφισβήτητα τους προγόνους μας να επιβιώσουν, αλλά όταν τον κρατάμε μέσα μας χωρίς να υπάρχει πραγματική ανάγκη, μας κρατάει πίσω.

Όταν τρομοκρατούμαστε από ό,τι είναι διαφορετικό, ανακόπτουμε την ανάπτυξή μας τόσο ως άτομα όσο και ως κοινότητες. Ο φόβος πνίγει τη δημιουργικότητά μας, μας εμποδίζει να δοκιμάσουμε καινούργια πράγματα και περιορίζει την ικανότητά μας να συνεργαστούμε.

Στην πραγματικότητα, μερικά από τα μεγαλύτερα άλματα στην επιστήμη, την τέχνη και τη φιλοσοφία συνέβησαν επειδή κάποιος επέλεξε την περιέργεια αντί για τον φόβο.

Πάρτε για παράδειγμα την αντίδραση απέναντι στη θεωρία του Γαλιλαίου για το ηλιοκεντρικό σύστημα, σύμφωνα με την οποία η Γη περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο. Η ιδέα ήταν τόσο διαφορετική από την ευρέως αποδεκτή πεποίθηση ότι η Γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος, που αντιμετωπίστηκε με έντονη αντίσταση.

Σήμερα αναγνωρίζουμε το παράλογο αυτού του φόβου, κι όμως παρόμοια μοτίβα επιμένουν στις σύγχρονες συζητήσεις για την επιστήμη του κλίματος, την ταυτότητα φύλου και τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Όταν περιβαλλόμαστε μόνο από ανθρώπους που σκέφτονται όπως εμείς, διαβάζουμε ιδέες που απλώς αντανακλούν τις δικές μας και αποφεύγουμε οτιδήποτε άγνωστο, κλειδωνόμαστε σιωπηλά σε έναν στενό κόσμο.

Η πραγματική προσωπική ανάπτυξη συμβαίνει όταν βγαίνουμε έξω από αυτή τη ζώνη ασφάλειάς μας αμφισβητώντας τις υποθέσεις μας, αγκαλιάζοντας νέες εμπειρίες και ακούγοντας διαφορετικές οπτικές.

Δύο τρόποι να ξεπεράσετε τον φόβο για το διαφορετικό

Τα καλά νέα είναι ότι ο φόβος για το διαφορετικό δεν είναι μια κατάσταση που δεν αλλάζει. Παρόλο που είναι βαθιά ριζωμένος, μπορεί να ξεπεραστεί με συνειδητή προσπάθεια. Δείτε παρακάτω δύο τρόπους για να τον ξεπεράσετε και να καλλιεργήσετε μια πιο ανοιχτόμυαλη στάση ζωής:

1. Αναζητείστε την επαφή με το άγνωστο

Ο φόβος τρέφεται από την άγνοια. Όταν γνωρίζουμε νέους ανθρώπους, εξερευνούμε διαφορετικές κουλτούρες και καλωσορίζουμε φρέσκες ιδέες, μαθαίνουμε γρήγορα ότι το άγνωστο δεν είναι τόσο τρομακτικό όσο φανταζόμασταν.

Ταξιδέψτε σε μια άγνωστη χώρα, διαβάστε το μυθιστόρημα ενός συγγραφέα που προέρχεται από έναν διαφορετικό κόσμο ή πιείτε έναν καφέ με κάποιον του οποίου η ζωή δεν μοιάζει καθόλου με τη δική σας. Κάθε μία από αυτές τις εμπειρίες ροκανίζει λίγο-λίγο τον φόβο, κάνοντας το άγνωστο να μοιάζει λίγο πιο οικείο.

2. Αμφισβητήστε τις δικές σας προκαταλήψεις

Θυμάστε εκείνο το μικρό σφίξιμο στο στομάχι κάθε φορά που έρχεστε σε επαφή με κάτι διαφορετικό ή την υπερβολικά βιαστική γνώμη που σχηματίζετε για κάτι που δεν ξέρετε;

Πάρτε μια ανάσα και παρατηρήστε: Τι συμβαίνει πραγματικά; Γεννήθηκε αυτή η αντίδραση από κάτι που έχετε όντως βιώσει, ή είναι απλώς μια παλιά ιστορία που κουβαλάτε; Η περιέργεια απέναντι σε αυτές τις ενστικτώδεις αντιδράσεις είναι το πρώτο βήμα προς την αληθινή ανάπτυξη και την ουσιαστική κατανόηση.

Σκεφτείτε την αλλαγή σαν έναν φίλο που σας σπρώχνει απαλά, όχι σαν έναν συναγερμό που ουρλιάζει. Η ζωή είναι μια διαρκής διαδρομή, και όταν αφεθείς στις στροφές της, συχνά βγαίνεις πιο δυνατός στην άλλη πλευρά.

Είτε ενθουσιάζεστε με ένα καινούργιο τεχνολογικό εργαλείο, είτε υπερασπίζεστε κάτι που σας αφορά, είτε ακούτε προσεκτικά την ιστορία κάποιου άλλου, η ανοιχτή στάση και η εκδήλωση περιέργειας είναι το κλειδί για να ξεκλειδώσετε βαθύτερους δεσμούς και απροσδόκητες ευκαιρίες.

Ξεπερνώντας τον φόβο: Αγκαλιάζοντας την περιπέτεια που έρχεται

Γεννιόμαστε με έναν ενσωματωμένο συναγερμό για οτιδήποτε φαίνεται «ξένο», αλλά σήμερα αυτός ο συναγερμός συχνά χτυπά χωρίς να υπάρχει πραγματικός λόγος.

Όταν αφήνουμε την ενστικτώδη καχυποψία να μας καθοδηγεί, συρρικνώνουμε τον κόσμο μας και χάνουμε νέες ιδέες, φιλίες και σημαντικές ανακαλύψεις. Αντί γι’ αυτό, φανταστείτε κάθε άγνωστο πρόσωπο, ιδέα ή εμπειρία σαν μια ανοιχτή πόρτα κι όχι σαν προειδοποιητική πινακίδα.

Όταν κάνουμε μια παύση για να αμφισβητήσουμε με καλοσύνη τις ίδιες μας τις παραδοχές, βουτάμε σε νέες εμπειρίες και βλέπουμε την αλλαγή ως ευκαιρία για μάθηση, παύουμε να είμαστε «φοβισμένα γατάκια» και αρχίζουμε να δρούμε σαν περίεργοι εξερευνητές.

Ξαφνικά, ο κόσμος γίνεται πιο ζωντανός, πιο ευφάνταστος και πιο συνδεδεμένος. Και όλα ξεκινούν από τη στιγμή που επιλέγουμε να συναντήσουμε το άγνωστο με ανοιχτή καρδιά.