Γιατί δεν θυμόμαστε τα πρώτα παιδικά μας χρόνια;

Ποια είναι η πιο παλιά σας ανάμνηση; Πόσες φορές σας έχουν περιγράψει ένα περιστατικό από την παιδική σας ηλικία που όμως εσείς δεν θυμάστε; Όσο κι αν προσπαθούμε, ως ενήλικες σπάνια μπορούμε να ανακαλέσουμε μνήμες από τα πρώτα 2-3 πρώτα χρόνια της ζωής μας. Ακόμα κι έτσι, οι αναμνήσεις σχηματίζονται από νωρίς.

Επιμέλεια: Σοφία Κροκιδά 

Όσο καλή μνήμη κι αν έχουμε, μας είναι δύσκολο να πάμε πίσω στα παιδικά μας χρόνια. Κι αυτό οφείλεται στο φαινόμενο της Παιδικής Αμνησίας, δηλαδή της ανικανότητας των ενηλίκων να θυμηθούν γεγονότα από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.

Παιδική Αμνησία

Οι πρώτες μας αναμνήσεις συνήθως αρχίζουν μετά τον 3ο χρόνο της ζωής μας και είναι κυρίως αυτοβιογραφικές αναμνήσεις ή μνήμες από γεγονότα που μας συνέβησαν.

Επίσης, συνήθως συνδέονται με κάποιο σημαντικό συμβάν, όπως η μέρα που πήραμε στην αγκαλιά μας το αδερφάκι μας ή κάτι παρόμοιο. Κανείς δεν μπορεί να ανακαλέσει μνήμες πριν από αυτή την ηλικία, λόγω της παιδικής αμνησίας. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;

Δεν ξέρουμε ακριβώς τον λόγο, αλλά υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Μια θεωρία, που όμως πλέον έχει καταρριφθεί, λέει ότι τα μωρά δεν μπορούν να δημιουργήσουν αναμνήσεις. Κι όμως τα μωρά θυμούνται πράγματα.

Μαθαίνουν να θυμούνται το πρόσωπο της μητέρας τους μέσα σε λίγες ώρες από τη στιγμή που γεννήθηκαν, ενώ μέσα σε 2 με 3 μήνες χαμογελούν σταθερά σε άλλα οικεία πρόσωπα, που σημαίνει ότι τους θυμούνται.

Για να μελετήσει τη μνήμη των μωρών, μια επιστήμονας έκανε το εξής πείραμα.

Έβαλε τα μωρά να ξαπλώσουν ανάσκελα στην κούνια τους και κρέμασε πάνω από το κεφάλι τους ένα κρεμαστό με διάφορα παιχνίδια, για να τραβούν την προσοχή του μωρού. Όσο τα μωρά ήταν ξαπλωμένα η επιστήμονας κατέγραφε πόσο συχνά κλωτσούσαν τα πόδια τους στον αέρα.

Στη συνέχεια έδεσε ένα σκοινί από το πόδι των μωρών μέχρι το κρεμαστό, ώστε κάθε που κάποιο τίναζε το πόδι του αυτό να χοροπηδάει. Ακόμα και τα πολύ μικρά μωρά κατάλαβαν σύντομα ότι κουνάνε μόνα τους το κρεμαστό με τα παιχνίδια και άρχισαν να κλωτσάνε όλο και πιο συχνά τα πόδια τους. Δηλαδή είχαν καταλάβει τη σχέση ανάμεσα στην κλωτσιά και την κίνηση του κρεμαστού.

Με το παραπάνω πείραμα η επιστήμονας ήθελε να δει αν θα θυμούνταν την επίδραση της κλωτσιάς τους μια ή δύο μέρες μετά. Σύντομα έφτασε στο συμπέρασμα ότι τα μωρά έως και 2 μηνών θυμούνταν το γεγονός και άρχιζαν να κλωτσούν στον αέρα μόλις έβλεπαν το κρεμαστό, ακόμα και 2 μέρες μετά.

Τα μικρά μωρά έχουν μνήμη που διαρκεί μόνο λίγες μέρες, αλλά όσο μεγαλώνουν θυμούνται για μεγαλύτερα διαστήματα. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και τα μωρά δημιουργούν αναμνήσεις. Δεν φταίει λοιπόν αυτό για το ότι δεν θυμόμαστε τα πρώτα χρόνια της ζωής μας.

Αυτοβιογραφική μνήμη

Το είδος της μνήμης που εξέτασε το παραπάνω πείραμα είναι διαφορετικό από τις μνήμες που ανασύρουμε, όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε το παρελθόν μας.

Όταν λοιπόν θυμόμαστε τη στιγμή που πήραμε στην αγκαλιά μας πρώτη φορά το αδερφάκι μας έχουμε να κάνουμε με μια αυτοβιογραφική μνήμη. Το είδος αυτό διαφέρει στο ότι αποτελείται από γεγονότα ή πράγματα, όπως λέξεις και αριθμοί.

Οι αυτοβιογραφικές αναμνήσεις συχνά περιλαμβάνουν την αίσθηση του χρόνου που πέρασε, κάτι που τα μωρά δεν μπορούν να νιώσουν ακόμα. Οι αναμνήσεις αυτού του είδους απαιτούν επίσης την αίσθηση του εαυτού, ή την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τη συμπεριφορά μας σε σχέση με τους γύρω μας.

Το παραπάνω συμβαίνει από τους 18 μήνες και μετά, αφού μέχρι τότε δεν έχουμε καν την ικανότητα να αποθηκεύσουμε πληροφορίες σχετικές με τη γλώσσα. Πώς λοιπόν να θυμηθούμε μια ιστορία για τον εαυτό μας όταν δεν μπορούμε καν να μιλήσουμε;

Το κομμάτι του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την αποθήκευση αναμνήσεων, ο ιππόκαμπος, δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως όταν είμαστε μωρά. Και όλα τα παραπάνω σίγουρα παίζουν ρόλο στο ότι δεν μπορούμε να θυμηθούμε πράγματα από τα πρώτα παιδικά μας χρόνια.

Αυτό που ξέρουμε είναι ότι όποια ανάμνηση νομίζουμε ότι θυμόμαστε από την ηλικία των 2-3 ετών μας έχει κατασκευαστεί μέσω της αφήγησης κάποιου τρίτου. Είναι επίσης πιθανό κάποια κομμάτια των πρώτων μας αναμνήσεων να είναι αληθινά και άλλα να έχουν φτιαχτεί χάρη στις ιστορίες που μας έχουν πει οι γονείς και συγγενείς μας.

Είναι οι προσχολικές αναμνήσεις αξιόπιστες;

Σε άλλη έρευνα μια ομάδα μελέτησε πόσο αξιόπιστες είναι οι προσχολικές μας αναμνήσεις. Για τις ανάγκες της έρευνας οι ειδικοί είπαν στα παιδιά την ιστορία ενός αδέξιου άντρα, του Σαμ Στόουν, ο οποίος μπλεκόταν σε διάφορα αστεία στιγμιότυπα.

Σύντομα ένας άντρας με το όνομα Σαν Στόουν μπήκε στην τάξη και έκατσε πολύ ήσυχα σε μια γωνία. Μετά τα παιδιά ρωτήθηκαν για το τι έκανε ό Σαμ μέσα στην τάξη. Αυτά αφηγήθηκαν αστεία πράγματα που υποτίθεται είχε κάνει ο Σαμ. Όμως τίποτα από αυτά δεν ήταν αλήθεια.

Κάνοντάς τους παραπλανητικές ερωτήσεις, οι ειδικοί οδήγησαν τα παιδιά στο να περιγράφουν υπερβολικά πράγματα που δεν είχαν συμβεί. Και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι αναμνήσεις των παιδιών, ειδικά της προσχολικής ηλικίας, είναι εύπλαστες και όχι ιδιαίτερα αξιόπιστες.

Τελικό συμπέρασμα

Αν και δεν μπορούμε να θυμηθούμε πολλά από τα παιδικά μας χρόνια, ως μωρά διαμορφώνουμε αναμνήσεις. Ακόμα και ως μεγάλοι άλλωστε δεν συγκρατούμε πάντα λεπτομέρειες.

Πολλές φορές οι αναμνήσεις μας ξεθωριάζουν ή αλλάζουν, ανάλογα με ποιον τις μοιραζόμαστε ή με το πώς μας τις αφηγούνται άλλοι. Αυτό σημαίνει ότι αν θέλουμε να θυμόμαστε καλύτερα κάποια στιγμή θα πρέπει να μιλάμε με αυτούς που ήταν εκεί μαζί μας!