Πώς η Φύση αποκαθιστά το μυαλό μας
Σε μια εποχή που περισσότερο από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις και οι άνθρωποι περνούν περίπου το 90% της ζωής τους σε εσωτερικούς χώρους, η σχέση μας με τον φυσικό κόσμο δεν ήταν ποτέ πιο μακρινή ή πιο απαραίτητη για να αποκατασταθεί. Αυξανόμενα στοιχεία δείχνουν ότι ακόμη και σύντομες στιγμές στη φύση μπορούν να εντείνουν την εστίαση, να βελτιώσουν τη διάθεση και να προστατεύσουν τον εγκέφαλο. Η επιστήμη πίσω από τη δύναμη της φύσης να ενισχύει την εστίαση και να υποστηρίζει την ψυχική υγεία.
Από τη Μαρία Καλοπούλου
Λίγοι επιστήμονες έχουν κάνει περισσότερα για να αποκαλύψουν το γιατί από τον Marc Berman, Πρόεδρο Ψυχολογίας και διευθυντή του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο.
Στο νέο του βιβλίο, «Nature and the Mind», ο Berman βασίζεται σε χρόνια πειραματικής έρευνας για να εξηγήσει πώς οι χώροι πρασίνου καλλιεργούν την προσοχή, τη δημιουργικότητα και την ψυχική υγεία και γιατί η πρόσβαση σε αυτούς είναι θέμα ισότητας και αναγκαιότητας, όχι πολυτέλειας.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν βγαίνουμε έξω, πόση επαφή με τη φύση χρειαζόμαστε πραγματικά και πώς μπορεί να μοιάζει μια «Επανάσταση της Φύσης» στην καθημερινότητά μας.
Τι ακριβώς είναι η «περιβαλλοντική νευροεπιστήμη» και πώς ξεκίνησε να τη μελετά;
Η περιβαλλοντική νευροεπιστήμη αφορά την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το φυσικό περιβάλλον, από τα δέντρα και τα πάρκα μέχρι τον θόρυβο, το φως και την ατμοσφαιρική ρύπανση, επηρεάζει τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά.
Το μεγαλύτερο μέρος της ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης επικεντρώνεται στο άτομο, αλλά εμείς αναρωτιόμαστε: Πώς το ίδιο το περιβάλλον διαμορφώνει τη γνωστική λειτουργία, το συναίσθημα και την υγεία;
«Μεγάλο μέρος της δουλειάς μου έχει επικεντρωθεί στο φυσικό περιβάλλον – πώς τα φυσικά περιβάλλοντα επηρεάζουν τη λειτουργία και τη συμπεριφορά του εγκεφάλου – αλλά ένα εξίσου σημαντικό ερώτημα είναι, δεδομένης της βιολογίας κάποιου, τι είδους περιβάλλον θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε για να βελτιστοποιήσουμε τις ψυχολογικές και υγειονομικές μεταβλητές;», εξηγεί ο Marc Berman.
Θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε ένα περιβάλλον που υποστηρίζει καλύτερη προσοχή, καλύτερη μνήμη εργασίας ή περισσότερη συνεργασία; Επομένως, είναι ένας δρόμος διπλής κατεύθυνσης: πώς τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά φαινόμενα επηρεάζουν τη βιολογία και πώς θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε περιβάλλοντα διαφορετικά δεδομένης της βιολογίας μας.
Γιατί ο χρόνος που περνάμε στη φύση φαίνεται να αναζωογονεί το μυαλό μας;
Μια μεγάλη ιδέα ονομάζεται Θεωρία Αποκατάστασης Προσοχής, η οποία αναπτύχθηκε από τους Ρέιτσελ και Στίβεν Κάπλαν. Οι άνθρωποι έχουν δύο κύρια είδη προσοχής. Η κατευθυνόμενη προσοχή είναι το είδος που χρησιμοποιούμε για να εστιάσουμε σκόπιμα, όπως όταν γράφουμε ένα email ή λύνουμε ένα πρόβλημα, και μπορεί να μας κουράσει.
Η ακούσια προσοχή, από την άλλη πλευρά, επηρεάζεται αυτόματα από ενδιαφέροντα ερεθίσματα όπως ένα θρόισμα δέντρου ή κινούμενα σύννεφα, και είναι πολύ λιγότερο εξαντλητική.
Όταν βρίσκεστε σε ένα ασφαλές, φυσικό περιβάλλον, η κατευθυνόμενη προσοχή σας μπορεί να ξεκουραστεί ενώ η ακούσια προσοχή σας εμπλέκεται ήπια. Αυτός ο συνδυασμός, είναι αυτό που ονομάζουμε «απαλή γοητεία» και φαίνεται να αναπληρώνει την εστίαση και να μειώνει την ψυχική κόπωση.
Τι κάνει ένα περιβάλλον «απαλά γοητευτικό»;
Όπως εξηγεί ο Bearman «Τα φυσικά περιβάλλοντα τείνουν να έχουν ορισμένα αντιληπτικά χαρακτηριστικά, όπως κατακερματισμένα μοτίβα, καμπύλες, απαλή κίνηση και πολυπλοκότητα που δίνει την αίσθηση ότι είναι οργανωμένα παρά χαοτικά.
Σκεφτείτε τα κλαδιά ενός δέντρου, τα κύματα στο νερό ή το κελάηδημα των πουλιών. Αυτά τα μοτίβα είναι ευχάριστα και εύκολα στην επεξεργασία από τον εγκέφαλο. Ένα πράγμα που διαπιστώνουμε είναι ότι οι σκηνές της φύσης είναι πιο συμπυκνωμένες».
Οι αλγόριθμοι JPEG που χρησιμοποιούνται από τους υπολογιστές και τα τηλέφωνά μας συμπιέζουν κυριολεκτικά τις φωτογραφίες της φύσης περισσότερο (δηλαδή, σε λιγότερα bit) από τις αστικές φωτογραφίες, και ίσως ο εγκέφαλός μας να κάνει κάτι παρόμοιο: Μπορείτε να πετάξετε πολλές από τις λεπτομέρειες υψηλής συχνότητας της φύσης που ίσως κάνουν τη φυσική διέγερση ευκολότερη στην επεξεργασία.
Εφαρμοσμένη σε σπίτια και σχολεία, η ενσωμάτωση φυσικών στοιχείων και η μίμηση φυσικών μοτίβων —αυτό που οι αρχιτέκτονες αποκαλούν βιοφιλικό σχεδιασμό— μπορεί να αποφέρει ορισμένα από αυτά τα οφέλη. Ο εγκέφαλός μας μπορεί να βρει τη φύση πιο άνετη, με λιγότερη δουλειά να επεξεργαστεί και, ως εκ τούτου, αναζωογονητική.
Πόση φύση χρειαζόμαστε και έχει σημασία αν την απολαμβάνουμε;
«Στις μελέτες μας, άτομα που έκαναν 50λεπτους περιπάτους στη φύση έδειξαν περίπου 20% βελτίωση στη μνήμη εργασίας σε σύγκριση με τους περιπάτους σε πολυσύχναστες αστικές περιοχές. Ακόμα και η προβολή φωτογραφιών ή η ακρόαση ήχων της φύσης για 10 λεπτά βοηθά, αν και όχι τόσο όσο η πραγματική φύση», εξηγεί ο μελετητής.
Είναι ενδιαφέρον ότι η απόλαυση δεν είναι απαραίτητη. Άτομα που περπάτησαν κάπου με πολύ κρύο, για παράδειγμα, και δεν το βρήκαν απολαυστικό, δείχνουν την ίδια γνωστική ώθηση με εκείνους που περπάτησαν μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα. Επομένως, η άνεση έχει σημασία. Πρέπει να νιώθετε ασφαλείς, αλλά δεν χρειάζεται να «αγαπάτε» τη φύση για να σας κάνει καλό.
Μπορούν η τέχνη, η αρχιτεκτονική ή οι φωτογραφίες να υποκαταστήσουν την πραγματική φύση;
Μπορούν να βοηθήσουν, ειδικά για όσους δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε χώρους πρασίνου. Οι φωτογραφίες, τα φυτά ή ο βιοφιλικός σχεδιασμός, όπως τα κτίρια που μιμούνται φυσικά μοτίβα, μπορούν να παράγουν μικρότερα αλλά ουσιαστικά εφέ.
Ωστόσο, η πραγματική φύση εμπλέκει πολλαπλές αισθήσεις: τη μυρωδιά των δέντρων, την αίσθηση του φλοιού, τη θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα. Αυτή η πολυαισθητηριακή εισροή φαίνεται να εμβαθύνει τα οφέλη.
Ακόμα και αν έχετε πρόσβαση σε λίγα φυτά ή ήχους της φύσης σε εσωτερικούς χώρους, αυτό αξίζει τον κόπο. Αλλά προσπαθήστε να ποικίλλετε την έκθεσή σας, όπως να επισκέπτεστε διαφορετικά πάρκα, βιώνοντας διαφορετικές εποχές ή εξερευνώντας διαφορετικές απόψεις, ώστε να παραμένει ενδιαφέρον.
Ξεχάστε τα τηλέφωνα κατά τη διάρκεια των περιπάτων στη φύση!
Όταν στέλνετε μηνύματα ή ασχολείστε με τα posts, χρησιμοποιείτε ξανά την κατευθυνόμενη προσοχή – το ίδιο το σύστημα που προσπαθείτε να αποκαταστήσετε.
Μελέτες δείχνουν ότι το να μιλάτε στο τηλέφωνο κατά τη διάρκεια μιας βόλτας μπορεί να σβήσει εντελώς τα οφέλη για την ψυχική υγεία.
Αν θέλετε τα αποτελέσματα, αφήστε το τηλέφωνο στην άκρη. Αφήστε την προσοχή σας να στραφεί στο περιβάλλον: το φως, τους ήχους και την κίνηση γύρω σας.
Οι επιπτώσεις της φύσης σε άτομα με κατάθλιψη
Ο Marc Bearman λέει: «Ήμασταν περίεργοι αν το μόνο περπάτημα στη φύση μπορεί να επιδεινώσει τον στοχασμό. Παραδόξως, έκανε το αντίθετο: Άτομα με διαγνωσμένη κατάθλιψη που έκαναν περιπάτους στη φύση βελτίωσαν τη μνήμη και την προσοχή τους ακόμη περισσότερο από ό,τι οι υγιείς συμμετέχοντες».
Η φύση φαίνεται να ηρεμεί την εγωκεντρική σκέψη και να προωθεί μια πιο στοχαστική, εξωστρεφή σκέψη: λιγότερο «εγώ», περισσότερη σύνδεση με τους άλλους και τον κόσμο.
Αυτό ίσως εξηγεί γιατί οι γιατροί στο Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά γράφουν πλέον «πράσινες συνταγές» ως συμπλήρωμα θεραπείας ή φαρμακευτικής αγωγής.
Ποια είναι η ωφέλεια για τα παιδιά ή τους ηλικιωμένους;
Τα παιδιά που περνούν περισσότερο χρόνο σε χώρους πρασίνου δείχνουν καλύτερη προσοχή και χαμηλότερα ποσοστά συμπτωμάτων ΔΕΠΥ. Υπάρχουν αναδυόμενα στοιχεία ότι η έκθεση στη φύση ωφελεί και άτομα με Αλτσχάιμερ ή ήπια γνωστική εξασθένηση.
Είναι ενδιαφέρον ότι τα μικρότερα παιδιά δεν προτιμούν πάντα τη φύση. Συχνά προτιμούν αστικές σκηνές, αλλά η έκθεση στη φύση εξακολουθεί να τους κάνει καλό. Μερικές φορές λέμε ότι η φύση είναι σαν το σπανάκι: Δεν χρειάζεται να είναι το αγαπημένο σας πράγμα για να είστε υγιείς.
Στο βιβλίο αναφέρεται η φύση ως μια αναγκαιότητα
Ο συγγραφέας του βιβλίου εξηγεί: «Πρέπει να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τους χώρους πρασίνου ως στοιχείο πολυτελείας. Είναι τόσο απαραίτητο όσο ο ύπνος, η άσκηση ή η διατροφή».
Αυτό σημαίνει διαφορετικό σχεδιασμό πόλεων: Φύτευση περισσότερων δέντρων, δημιουργία προσβάσιμων πάρκων, εισαγωγή φυσικών στοιχείων σε σχολεία, νοσοκομεία και χώρους εργασίας.
Σημαίνει επίσης διασφάλιση της ασφάλειας και της πρόσβασης, ειδικά σε γειτονιές με ανεπαρκείς πόρους όπου μπορεί να υπάρχουν πάρκα, αλλά οι άνθρωποι δεν αισθάνονται ασφαλείς όταν τα χρησιμοποιούν.
Επομένως, θα πρέπει να ενσωματώνουμε τη φύση σε αυτές – σε στέγες, κατά μήκος των δρόμων, μέσα σε κτίρια – για να κάνουμε την αστική ζωή πιο αναζωογονητική.
Οι πόλεις δεν είναι ο εχθρός. Στην πραγματικότητα, οι μεγαλύτερες, πυκνότερες πόλεις συχνά έχουν χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και περισσότερη καινοτομία κατά κεφαλήν. Αλλά οι πόλεις μας κουράζουν επίσης.
Ποιο είναι ένα πρακτικό βήμα που μπορούμε να κάνουμε σήμερα;
Όταν αισθάνεστε ψυχικά εξαντλημένοι, αντισταθείτε στην επιθυμία να πιάσετε το τηλέφωνό σας. Αντ’ αυτού, βγείτε έξω, έστω και για λίγο. Κοιτάξτε ένα δέντρο, ακούστε πουλιά, παρατηρήστε τα σύννεφα.
Αν αυτό δεν είναι δυνατό, παίξτε ένα ηχοτοπίο της φύσης ή δείτε φυσικές εικόνες. Δέκα λεπτά ενσυνειδητότητας στη φύση μπορούν να κάνουν περισσότερα για τον εγκέφαλό σας από μια ώρα κύλισης στα social media.
«Θα ήθελα πολύ οι άνθρωποι να βλέπουν τη φύση ως μέρος του κιτ εργαλείων ψυχικής υγείας τους, όχι ως προαιρετική απόλαυση», υποστηρίζει ο Marc Bearman.
Δεν χρειάζεται να μετακομίσουμε στην άγρια φύση. Πρέπει να φέρουμε περισσότερο από τον φυσικό κόσμο στους καθημερινούς μας ρυθμούς. Οι μικρές στιγμές έχουν σημασία. Και όταν αρκετοί άνθρωποι και πόλεις το λάβουν αυτό σοβαρά υπόψη, έτσι ξεκινάμε μια Επανάσταση της Φύσης.
