Cornrows: Η ιστορία και η ομορφιά του εμβληματικού αφρικανικού χτενίσματος
Αν έχει υπάρξει ποτέ ένα χτένισμα που παρέμεινε τόσο ιερό όσο και αμφιλεγόμενο, αυτό θα ήταν οι κοτσίδες Cornrows. Το χτένισμα-σύμβολο της Αφρικής που αποτέλεσε πολιτιστική μνήμη των σκλάβων στην Αμερική, διώχθηκε και στιγματίστηκε, αλλά επικράτησε ως μόδα. Οι πλεξούδες cornrows αποτελούν αναπόσπαστο μέρος τής αφρικανικής κουλτούρας, ένας τρόπος έκφρασης με ιστορική σημασία χιλιάδων χρόνων, που εξακολουθούν να παραμένουν μέχρι σήμερα ένα δημοφιλές χτένισμα που αποτίει φόρο τιμής στις πλούσιες ρίζες της αφρικανικής γενέτειράς του.
Από τη Μαρία Καλοπούλου
Το Cornrows είναι ένα στιλ πλεξίματος μαλλιών, όπου οι κουλουριασμένες και ανάγλυφες τρίχες πλέκονται σφιχτά και επιδέξια κοντά στο τριχωτό της κεφαλής, με μια περίπλοκη τεχνική πλεξούδας, που γίνεται με μια κίνηση προς τα πάνω, για να δημιουργηθεί μια συνεχής, ανυψωμένη σειρά.
Ονομάζεται “canerows” (ζαχαροκάλαμο) στους πολιτισμούς της Καραϊβικής σε αντίθεση με “cornrows” (καλαμπόκι) στις αφροαμερικανικές κοινότητες και την αφρικανική διασπορά. Και οι δύο όροι αναφέρονται στη μετααποικιακή ιστορία του στιλ και στους σκλάβους που φύτευαν είτε ζαχαροκάλαμο είτε καλαμπόκι στις φυτείες στην Αμερική.
Ωστόσο, πριν από την πιο αμφιλεγόμενη ιστορία του στιλ, τα cornrow προέρχονταν από έναν τόπο ομορφιάς.
«Τα Cornrows χρονολογούνται εδώ και πάνω από 3000 χρόνια για τις γυναίκες και για τους άνδρες, πηγαίνοντας πίσω στους τόπους της Αφρικής». Σύμφωνα με μελέτες, το χτένισμα προήλθε από την υποσαχάρια Αφρική, με τις αρχαιότερες καταγραφές του να έχουν βρεθεί σε μια ζωγραφική απεικόνιση στο σπήλαιο στο Οροπέδιο Tassili γύρω στο 3000 π.Χ.
Πολύ κοινές για αισθητικούς λόγους, αυτές οι πλεξούδες σηματοδοτούσαν τις διαφορετικές φυλές και κοινότητες, αλλά και την κοινωνική θέση, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, το επάγγελμα. Αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας ενός Αφρικανού, τα cornrows άνοιξαν έναν δρόμο για σύσφιξη των δεσμών, κοινωνικοποίηση και συνεύρεση.
Δυστυχώς, η ιστορία του χτενίσματος cornrows είναι εξίσου περίπλοκη όσο και όμορφη, και κοιτάζοντας πίσω ανακαλύπτουμε πολύ πόνο και αγώνα.
Η σκλαβιά και ο τρόπος διαφυγής μέσω των cornrows
Οι γυναίκες στην Αφρική, κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, υπέφεραν από τη δουλεία. Μία από τις πιο βάναυσες πρακτικές, ήταν ότι τους ξύριζαν τα κεφάλια, ώστε με αυτό το τρόπο να εξαλείψουν τον πολιτισμό και την αξιοπρέπειά τους. Όσες κατάφερναν να διασώσουν την κόμη τους, την χρησιμοποιούσαν ως ένα μυστικό σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων μεταξύ των σκλάβων.
Κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, τα cornrows θεωρούνταν επίσης ότι χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ των σκλάβων για να περάσουν μηνύματα και διαδρομές διαφυγής και να διατηρήσουν τις μνήμες των προγονικών τελετουργιών.
Ο αριθμός των πλεξούδων και τα σχήματα, έδειχναν πόσοι ή ποιοι δρόμοι διαφυγής υπήρχαν. Πολλές φορές μέσα στις πλεξούδες, μπορούσαν να κρύψουν ακόμα και χρυσό ή σπόρους που θα τις βοηθούσε αργότερα στην επιβίωση τους, εάν ξέφευγαν. Η χρήση χειρόγραφων μηνυμάτων ή χαρτών θα ήταν επικίνδυνη πρακτική, εξαιτίας του φόβου ότι θα πέσουν σε λάθος χέρια.
Η δημιουργικότητα, η τέχνη και τα μηνύματα του Cornrows
Το χτένισμα Cornrows είδε μια αναζωπύρωση στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 κατά τη διάρκεια του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στην Αμερική. «Το Cornrows έγινε δημοφιλές στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 χάρη στο ενδιαφέρον του να αγκαλιάσει την υπερηφάνεια των Μαύρων και τα φυσικά χτενίσματα», λέει η ιστορικός Friend.
Η ώθηση προς τη φυσική κίνηση των μαλλιών κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου επανέφερε την αγάπη και το παιχνίδι με τα μαύρα μαλλιά που προηγουμένως είχαν υποτιμηθεί από τα δυτικά ιδανικά πρότυπα ομορφιάς.
«Μόλις οι μαύροι άρχισαν να ξαναγαπούν τα μαλλιά τους στα τέλη της δεκαετίας του ’60, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, υπήρχαν γυναίκες που είχαν βαρεθεί να φορούν περούκες και να πιέζουν και να τα τραβούν πίσω τα μαλλιά τους. Άρχισαν να χρησιμοποιούν τα δικά τους μαλλιά και να τιμούν την παράδοσή τους.
Μία από τις πρώτες που υιοθέτησε τότε το χτένισμα ήταν η Σίσελι Τάισον. Η ηθοποιός Cicely Tyson ήταν η πρώτη μαύρη γυναίκα που υιοθέτησε τα φυσικά της μαλλιά στην τηλεόραση και στα εξώφυλλα των περιοδικών, κάτι που ήταν μια τεράστια επανάσταση εκείνη την εποχή.
Οι πλεξίδες Cornrows γνώρισαν μια δεύτερη αναζωπύρωση στη δεκαετία του ’90, όπως υιοθετήθηκαν από άλλες προσωπικότητες, όπως η Jada Pinkett Smith και η Janet Jackson. Μεταξύ των cornrows στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 και των cornrows στη δεκαετία του ’90, η ποικιλία των στιλ έγινε πιο δημιουργική. Είδαμε Cornrows με δύο πλεξούδες, με τέσσερις με extensions, στο πλάι κ.λπ. που συμβόλιζαν την ελευθερία της έκφρασης.
Η εξέλιξη των Cornrows
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1990 και του 2000, το χτένισμα έγινε εξαιρετικά δημοφιλές με πολλή προβολή στην τηλεόραση και στα μουσικά βίντεο.
Καθώς τα cornrows έγιναν κοινωνικά αποδεκτά, έγιναν επίσης ένα «cool» χτένισμα για να αντιγράψουν κι άλλες κοινότητες. Δυστυχώς, (για τη μαύρη κοινότητα) αυτό ενθάρρυνε την πολιτιστική ιδιοποίηση και τα cornrows έγιναν τάση.
Περιστατικά, όπως η Κιμ Καρντάσιαν και οι πλεξούδες της «Bo Derek» παραμένουν χαραγμένα στην ποπ κουλτούρα λόγω της έλλειψης αναγνώρισης της ιστορίας της μαύρης πλεξούδας.
«Το Cornrows ξεχύθηκε σε άλλους πολιτισμούς, γεγονός που το έκανε αποδεκτό και εύπεπτο και για αυτούς. Διαμόρφωσε την ιστορία επειδή, για μερικούς ανθρώπους, δείχνει μια αίσθηση εξέγερσης, αλλά για εμάς, δείχνει τη γενετική μας καταγωγή», λένε οι Αφρικανοί ιστορικοί.
Τα Cornrows υπόκεινται σε ιδιοποίηση επανειλημμένα. «Ενώ η μίμηση μπορεί να είναι μια μορφή κολακείας και προσωπικά δεν έχω κανένα παράπονο με κανέναν εκτός της κουλτούρας μου που θέλει πλεξούδες ή κορνέ, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την προέλευση του στιλ, όταν το υιοθετούμε και να μην το χρησιμοποιούμε ως τρόπαιο για να τολμήσουμε να αποτινάξουμε τα στερεότυπα», είπε η Αφρικανή Deborah T Johnson, συνιδιοκτήτρια του κομμωτηρίου Simply Gorgeous με έδρα το Λονδίνο.
Οι διακρίσεις σε βάρος των Cornrows φτάνουν μέχρι σήμερα
Από τα σχολεία μέχρι τον χώρο εργασίας, οι μαύροι έχουν βρεθεί να διώκονται με βάση το πώς χτενίζουν τα μαλλιά τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2009 στο St Gregory’s Catholic Science College of Harrow στο Λονδίνο, ένα νεαρό αγόρι υπέστη διακρίσεις επειδή είχε το συγκεκριμένο χτένισμα στο σχολείο.
Το σχολείο του το απαγόρευσε, επειδή είπαν ότι υπήρχαν ιδιαίτερες ανησυχίες στην περιοχή σχετικά με την κουλτούρα των συμμοριών και το χτένισμα «ενθάρρυνε αυτή τη νοοτροπία». Αν και τα δικαστήρια ήταν υπέρ του νεαρού, κερδίζοντας τελικά την υπόθεση, δείχνει την κοινωνική κατηγοριοποίηση και τις διακρίσεις σε βάρος των μαύρων χτενισμάτων στην κοινωνία.
Ομοίως, στις ΗΠΑ το 2017, η Mya και η Deanna Cook, δίδυμες αδερφές στη Μασαχουσέτη, έπρεπε να εκτίσουν σχολική ποινή, επειδή το σχολείο τους έκρινε ότι οι πλεξούδες παραβίαζαν τη σχολική πολιτική.
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πολλά παραδείγματα που υπογραμμίζουν τις διακρίσεις κατά των πλεξούδων και των φυσικών χτενισμάτων γενικά που αντιμετωπίζουν οι μαύρες κοινότητες στην ευρύτερη κοινωνία. Ευτυχώς, νόμοι και νομοθεσίες όπως ο νόμος CROWN στις ΗΠΑ και ο Κώδικας Halo στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν τεθεί σε εφαρμογή.
Τα cornrows ως μόδα
Με τα χρόνια οι πλεξούδες, εκτός από στάση ζωής, έγιναν και μόδα. Ακόμα και οι Λευκοί άρχισαν σταδιακά, να υιοθετούν το χτένισμα και στη δική τους κουλτούρα, αλλά με δικές τους πινελιές και διακοσμήσεις. Οι μαύρες γυναίκες αγωνίζονται μέχρι και σήμερα να κρατήσουν τη παράδοση με τις πλεξούδες.
Όταν τη δεκαετία του 1990 το χιπ χοπ έγινε δημοφιλές είδος μουσικής, οι πλεξούδες κυριαρχούσαν στα μουσικά βίντεο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Μπράντυ, στο ντεπούτο της με το τραγούδι “I wanna be down”. Άλλα παραδείγματα συναντάμε στη κωμική σειρά “Moesha” την περίοδο 1996-2001, την Αλίσια Κιζ στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και την Μπιγιονσέ τo 2016 στο τραγούδι “Formation”.
Παράδειγμα αντρικής υιοθέτησης του στιλ είναι μεταξύ των αθλητών του NBA. Άλεν Άιβερσον, Ρασίντ Γουάλας και Λάτρελ Σπριούελ. Στις μέρες μας, η πλεξούδα cornrows έχει αναγνωριστεί ως κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Αφρικής που τελικά επηρέασε όλο τον κόσμο….
Το χτένισμα και πώς να το κάνετε
Οι πλεξίδες μπορούν να γίνουν σε απλές ευθείες γραμμές και σε πιο περίτεχνα γεωμετρικά ή καμπυλωτά σχέδια. Ανάλογα με τη περιοχή προέλευσης, μπορούν να φέρουν ως διακοσμητικά χάντρες, μανσέτες μαλλιών, κοχύλια και άλλα στολίδια.
Πώς πλέκετε τις πλεξίδες
Χρησιμοποιήστε το άκρο της ουράς μιας χτένας για να ξεχωρίσετε τα μαλλιά σε τμήματα. Χωρίστε κάθε τμήμα σε τρία ίσα μέρη (όμοια με τις περισσότερες πλεξούδες) και ξεκινήστε να πλέκετε κατά μήκος, προσθέτοντας μαλλιά από τα κοντινά τμήματα καθώς προχωράτε. Επαναλάβετε από το στέμμα του κεφαλιού προς τα κάτω. Η διάρκεια για τη δημιουργία αυτού του χτενίσματος μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 5 ώρες ανάλογα με τον τύπο και το μήκος των μαλλιών
Πόσο διαρκούν τα cornrows;
Ανάλογα με το πόσο καλά συντηρημένα είναι, τα cornrows μπορούν να διαρκέσουν περίπου 2-6 εβδομάδες. Προσέξτε να μην ξύνεστε ή να κάνετε μασάζ στις πλεξούδες πολύ συχνά και θα διαρκέσουν ακόμα περισσότερο. Όταν κοιμάστε, δέστε ένα μαντήλι ή φορέστε ένα μπονέ.
Πώς λούζεστε;
Για να διατηρήσετε τις πλεξίδες σας καθαρές χωρίς να τις λύσετε, ψεκάστε ένα μείγμα από σαμπουάν χωρίς θειικά άλατα, νερό και έλαιο μαλλιών σε βρεγμένα μαλλιά. Κάντε ελαφρύ μασάζ στο τριχωτό της κεφαλής σας, σφίγγοντας τις πλεξούδες καθώς προχωράτε (για να μην τις καταστρέψετε). Ξεπλύνετε και ακολουθήστε το ίδιο βήμα-βήμα με conditioner, έλαιο και νερό.
