Λεβάντα: Μία γοητευτική ιστορία αγάπης… 2.500 χρόνων!

Η λεβάντα είναι ένα από τα πιο γνωστά φυτά σε όλο τον κόσμο. Είναι δημοφιλής στην κηπουρική, τη μαγειρική, το καθάρισμα και την ιατρική. Τα απαλά μωβ άνθη της υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια και έχουν χρησιμοποιηθεί σημαντικά σε όλη την ιστορία για διαφορετικούς σκοπούς, ακόμη και για τον έρωτα. Η λεβάντα, γνωστή για τα όμορφα αρωματικά της άνθη και τις καταπραϋντικές της ιδιότητες, έχει μια πλούσια και συναρπαστική ιστορία.

Από τη Μαρία Καλοπούλου

Η ιστορία της χρονολογείται 2500 χρόνια πίσω!

Η λεβάντα χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους πολιτισμούς για τα θεραπευτικά της οφέλη. Οι Αιγύπτιοι αγαπούσαν τη λεβάντα, χρησιμοποιώντας την στη διαδικασία μουμιοποίησης και ως άρωμα.

Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τη λεβάντα nardus, από τη συριακή πόλη Naarda και ονομαζόταν συνήθως Nard. Η λεβάντα ήταν ένα από τα ιερά βότανα που χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή της Ιερής Ουσίας και η Νάρδη, ή «νάρδος», αναφέρεται στη Βίβλο στο «Άσμα Ασμάτων», μεταξύ άλλων.

Πιστεύεται ότι η λεβάντα προέρχεται από τα ελληνικά νησιά Υέρες και μεταφέρθηκε στη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία και την Αγγλία από τους Άραβες γύρω στο 600 π.Χ.

Η χρήση της λεβάντας έχει τόσο μακρινή ιστορία που υπάρχουν ακόμη και αναφορές στη χρήση λεβάντας στη Βίβλο, συγκεκριμένα στο Ευαγγέλιο του Λουκά, στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη και στο Άσμα Ασμάτων.

Στις Γραφές, το φυτό αναφέρεται ως «νάρδος», που ήταν το αρχικό του όνομα. Ένα συνηθισμένο απόσπασμα που χρησιμοποιεί λεβάντα στο βιβλίο του Ιωάννη αναφέρεται στη Μαρία που άλειψε τα πόδια του Ιησού με ακριβό άρωμα:

«Τότε πήρε η Μαρία μια λίτρα μύρο νάρδου, πολύ ακριβό, και άλειψε τα πόδια του Ιησού, και σκούπισε τα πόδια του με τα μαλλιά της, και το σπίτι γέμισε με την οσμή του μύρου». Ιωάννης 12:3

Η λεβάντα οφείλει το όνομά της στη λατινική λέξη «lavare» που σημαίνει «πλένω»

Το βότανο μετονομάστηκε από «nardus» ή «Nard» σε λεβάντα από τους Ρωμαίους, που προέρχεται από το λατινικό ρήμα «lavare», που σημαίνει «πλένω».

Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τη λεβάντα για να αρωματίζουν τα μπάνια, τα κρεβάτια, τα ρούχα και τα μαλλιά τους. Ανακάλυψαν επίσης τα φαρμακευτικά της οφέλη χρησιμοποιώντας την για να καταπραΰνουν τους κουρασμένους μύες.

Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, οι πλύστρες έστρωναν σεντόνια σε θάμνους λεβάντας για να αρωματίζουν τα ρούχα. Αποξηραμένα δεμάτια λεβάντας χρησιμοποιούνταν σε ντουλάπες και συρταριέρες για να απωθούν τα έντομα και να προστατεύουν από τους σκώρους. Η λεβάντα, σε συνδυασμό με άλλα βότανα, πιστεύεται ότι απέτρεπε την πανώλη

Οι πλύστριες σε όλη τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή Ευρώπη ονομάζονταν «λεβάντες» επειδή άπλωναν τα φρεσκοπλυμένα ρούχα τους πάνω σε θάμνους λεβάντας για να τους δώσουν μια ευχάριστη μυρωδιά.

Η λεβάντα χρησιμοποιούνταν τόσο συχνά στο μπάνιο που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των βασιλικών οικογενειών, που είχαν μεγαλύτερη πρόσβαση σε θάμνους λεβάντας. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ΄ ήταν ιδιαίτερα γνωστός για τη χρήση λεβάντας στα λουτρά του για να αρωματίζει το νερό.

Αντί να χρησιμοποιείται ρητά για αντιμικροβιακές ιδιότητες, λέγεται τον 16ο αιώνα ότι η λεβάντα κρεμόταν συχνά πάνω από τα κουφώματα των θυρών για να εμποδίζει τα κακά πνεύματα να εισέρχονται σε κτίρια. Λέγεται επίσης ότι η κατοχή λεβάντας στο σπίτι σας ή το μπάνιο θα εμπόδιζε την εμφάνιση «κακών κρίσεων».

Την ημέρα του Αγίου Ιωάννη, μια θρησκευτική εορτή, οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι έριχναν λεβάντα στο πάτωμα της εκκλησίας τους ή σε μια φωτιά για να διώξουν τα κακά πνεύματα.

Αργότερα, τον 19ο αιώνα, οι ταξιδιώτες πουλούσαν λεβάντα στους δρόμους σε όλη την Ευρώπη για να προστατεύσουν από την κακή τύχη και να φέρουν καλή τύχη.

Ιατρικές χρήσεις της λεβάντας… ιστορικά

Αν και η έννοια του «αντιμικροβιακού» δεν ήταν πλήρως κατανοητή στην αρχαία ιστορία, πολλοί άνθρωποι παρατήρησαν συσχετίσεις μεταξύ της χρήσης λεβάντας και της θεραπείας για κοινές ασθένειες.

Από την προέλευσή της στην περιοχή της Μεσογείου μέχρι την ευρεία καλλιέργειά της σήμερα, η λεβάντα συνεχίζει να μας γοητεύει με την ιστορία και τις ενδιαφέρουσες χρήσεις της.

• Ο Διοσκουρίδης, Έλληνας γιατρός, έγραψε στα ιατρικά του ημερολόγια ότι χρησιμοποιούσε λεβάντα ως φάρμακο από το στόμα για τη θεραπεία της δυσπεψίας, του πονόλαιμου και του πονοκεφάλου. Είπε επίσης ότι θα μπορούσε να ληφθεί για την πρόληψη μόλυνσης εξωτερικών τραυμάτων
• Τον 9ο αιώνα, οι τυμβωρύχοι που έκαναν μπάνιο με ξίδι Four Thieves (το οποίο περιείχε λεβάντα) τα βράδια μετά τη βρώμικη δουλειά τους, φέρεται να μην αρρώσταιναν από την πανώλη.
• Τον 12ο αιώνα, η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν, Γερμανίδα αγία και μοναχή, ισχυρίστηκε ότι το «νερό λεβάντας», ένα μείγμα βότκας ή τζιν αναμεμειγμένο με λεβάντα, θεράπευε τις ημικρανίες
• Τον 16ο αιώνα, οι κατασκευαστές γαντιών που χρησιμοποιούσαν λεβάντα για να απαλλάσσονται από τις άσχημες οσμές λέγεται ότι δεν αρρώστησαν ποτέ από χολέρα.

Αυτές οι θεωρίες επιβεβαιώθηκαν αργότερα από τον Τζον Πάρκινσον, έναν Άγγλο βοτανολόγο του 16ου αιώνα. Ο Πάρκινσον ισχυρίστηκε ότι η λεβάντα ήταν «ιδιαίτερα καλή για όλες τις ενοχλήσεις και τους πόνους του κεφαλιού και του εγκεφάλου» και χορηγούνταν τακτικά για πονοκεφάλους.

Όσοι είχαν πρόσβαση σε λεβάντα τακτικά την έβαζαν στις μαξιλαροθήκες τους για να αποτρέψουν τον πονοκέφαλο και να ενθαρρύνουν έναν καλό ύπνο – κάτι που γίνεται ακόμα και σήμερα!

Ο βασιλιάς Κάρολος ΣΤ΄ της Γαλλίας, όπως πολλοί βασιλείς με πρόσβαση σε λεβάντα, απαιτούσε η μαξιλαροθήκη του να έχει φρέσκια λεβάντα για να μπορεί να κοιμάται καλά.

Η παραδοσιακή ασιατική ιατρική ήταν η πρώτη που ισχυρίστηκε ότι η λεβάντα βοηθάει στο στρες και το άγχος. Το βότανο χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά για «δροσισμό» σε εγκαύματα και άλλες πληγές, αλλά τη χρησιμοποιούσαν επίσης για να «δροσιδώσουν την καρδιά», κάτι που χαλάρωνε το μυαλό και απελευθέρωνε την ένταση από το σώμα.

Fuseaux de Lavande

Τον 17ο και 18ο αιώνα, οι Γαλλίδες δημιούργησαν περισσότερους διακοσμητικούς τρόπους αξιοποίησης της λεβάντας. Τα «Fuseaux de Lavande» ή αλλιώς Ραβδιά Λεβάντας ή Μπαστούνια φτιάχνονταν υφαίνοντας όμορφες κορδέλες με τα στελέχη της λεβάντας για να περικλείουν στο εσωτερικό τους τα αρωματικά άνθη λεβάντας.

Τα χειροποίητα Fuseaux de Lavande φτιάχνονται στο χέρι και μπορούν να κατασκευαστούν μόνο με φρέσκια λεβάντα. Τα στελέχη πρέπει να είναι εύκαμπτα, ώστε να μπορούν να λυγίσουν για να υφάνουν και να περικλείουν τα άνθη λεβάντας. Τα ραβδιά είναι υπέροχα για φρέσκα αρωματικά συρτάρια, ντουλάπια και ντουλάπες και ως απωθητικό σκόρου – διατηρούν την ισχύ τους για 2-3 χρόνια.

Παραδοσιακά, τα ραβδιά λεβάντας δίνονταν ως δώρα και δίνονταν σε μια νύφη ως καλή τύχη.

Και εγένετο… η αρωματοθεραπεία

Ο René -Maurice Gattefossé, Γάλλος χημικός τη δεκαετία του 1930, ανακάλυψε τις θεραπευτικές δυνάμεις της λεβάντας όταν κάηκε στο εργαστήριό του. Χρησιμοποίησε λάδι λεβάντας στο έγκαυμα και ανακάλυψε ότι η πληγή του όχι μόνο δεν μολύνθηκε, αλλά επουλώθηκε πολύ πιο γρήγορα από ό,τι με άλλες αλοιφές.

Η ανακάλυψη του Gattefosse τον ενέπνευσε να επινοήσει τον όρο «αρωματοθεραπεία», αναφερόμενος στη θεραπεία με αρωματικά φυτά όπως η λεβάντα.

Λόγω της δουλειάς του, η λεβάντα χρησιμοποιήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για την επούλωση των πληγών των στρατιωτών. Μια άλλη Γαλλίδα επιστήμονας, η Marguerite Maury, χρησιμοποίησε λάδι λεβάντας στο δέρμα για να κάνει μασάζ και πραγματοποίησε το πρώτο καταγεγραμμένο μασάζ αρωματοθεραπείας.

Ένα βότανο… για τον έρωτα!

Σε όλη την ιστορία, η λεβάντα χρησιμοποιούνταν κυρίως σε θρησκευτικές τελετουργίες ή φαρμακευτικές θεραπείες. Ωστόσο, η λεβάντα έχει μια άλλη κύρια χρήση στην ιστορία – την αγάπη.

Η λεβάντα συνδέεται συχνά με την αγάπη σε όλη την αρχαία ιστορία όσον αφορά τη χρήση της ως ρομαντικό δώρο ή ως αφροδισιακό.

Στο δευτεροκανονικό βιβλικό βιβλίο Ιουδήθ, η Ιουδήθ χρησιμοποίησε την ομορφιά και τη γοητεία της για να σώσει τον καταπιεσμένο λαό του Ισραήλ. Μέσα στο βιβλίο, περιγράφεται η Ιουδήθ να αλείφεται με αρώματα λεβάντας για να αποπλανήσει τον Ολοφερήμη, τον εχθρό διοικητή. Αποπλανώντας τον με επιτυχία με αρώματα λεβάντας, κατάφερε να τον δολοφονήσει και να σώσει το Ισραήλ.

Η βασίλισσα της Σαβά, που αναφέρεται επίσης στη Βίβλο στην Α’ Βασιλέων και Β’ Χρονικών, έδωσε «νάρδο» στον βασιλιά Σολομώντα, μεταξύ πολλών άλλων πλούσιων δώρων, όπως λιβάνι και σμύρνα.

Πιο γνωστή ιστορία, η Κλεοπάτρα χρησιμοποίησε λεβάντα για να αποπλανήσει τόσο τον Ιούλιο Καίσαρα όσο και τον Μάρκο Αντώνιο.

Στην εποχή των Τυδώρ, οι γυναίκες έπιναν ένα ρόφημα λεβάντας την ημέρα του Αγίου Λουκά, μια χριστιανική παράδοση, για να ανακαλύψουν την ταυτότητα του αληθινού τους έρωτα.

Οι κοπέλες των Άλπεων άφηναν λεβάντα στα μαξιλάρια τους με την ελπίδα ότι θα προσέλκυαν έναν εραστή.

Η λεβάντα έχει χρησιμοποιηθεί για να συμβολίσει τον ρομαντισμό και την καλή τύχη στον έρωτα και στους νεόνυμφους. Παραδοσιακά αφήνονταν λεβάντες κάτω από το κρεβάτι των νεόνυμφων για να εμπνεύσουν πάθος μεταξύ του νέου ζευγαριού.

Σαφώς, η λεβάντα και ο ρομαντισμός ήταν στενά συνδεδεμένα. Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η σύνδεση έρωτα και λεβάντας δεν ήταν πάντα σεξουαλική σε όλη την ιστορία.

Η λεβάντα χρησιμοποιήθηκε και για να δείξει πλατωνική στοργή, όπως φαίνεται από τα ίχνη λεβάντας που έχουν απομείνει στο εσωτερικό του τάφου του Τουταγχαμών.