Ντροπή και αμηχανία; Γιατί αυτό το συναίσθημα μπορεί στην πραγματικότητα να σας κάνει καλό;

Φανταστείτε το εξής: Είναι η πρώτη σας μέρα σε μια νέα δουλειά. Ετοιμάζεστε να συστηθείτε σε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων με τους οποίους θα συνεργαστείτε – και σωριάζεστε φαρδιά-πλατιά στο δάπεδο! Όχι ακριβώς η είσοδος που είχατε στο μυαλό σας. Νιώσατε ντροπή και αμηχανία; Κι όμως, η αμηχανία μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε άβολα, αλλά στην πραγματικότητα έχει εκπληκτικά κοινωνικά και ψυχολογικά οφέλη!

Γράφει η Laura Elin Pigott, Επίκουρη Λέκτορας Νευροεπιστημών και Νευροαποκατάστασης, Υπεύθυνη Μαθήματος στο Κολλέγιο Υγείας και Επιστημών Ζωής, Πανεπιστήμιο South Bank του Λονδίνου

Όλοι μας έχουμε νιώσει αμηχανία σε στιγμές σαν κι αυτές – είτε συμβαίνουν σε εμάς είτε σε άλλους. Αυτή η στιγμιαία σύσπαση σε όλο το σώμα και η κοινή, σιωπηλή ανακούφιση, όταν δεν έχει συμβεί σε εμάς.

Η αμηχανία είναι ένα καθολικό, σπλαχνικό και παράξενα μεταδοτικό συναίσθημα. Είναι αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν συναίσθημα αυτοσυνειδησίας. Αυτό σημαίνει ότι εξαρτάται από την επίγνωσή μας για τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια των άλλων.

Σε αντίθεση με την ντροπή ή την ενοχή, η αμηχανία συνήθως δεν είναι ηθική – πρόκειται για το να φαινόμαστε παράξενοι ή ανίκανοι. Το πλαίσιο έχει επίσης σημασία. Νιώθουμε πιο αμήχανα μπροστά σε ανθρώπους των οποίων τις απόψεις εκτιμούμε ή που κατέχουν εξουσία.

Ενσυναίσθηση και κοινωνική σύνδεση

Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η αμηχανία αναπτύχθηκε ως κοινωνική διόρθωση – ένας τρόπος για να αναγνωρίσουμε τα λάθη, να δείξουμε τύψεις και να μειώσουμε τις συγκρούσεις εντός των ομάδων.

Αυτό το ένστικτο πιθανότατα βοήθησε τους προγόνους μας να παραμείνουν στην ομάδα, κάτι που ήταν κρίσιμο για την επιβίωση. Οι άνθρωποι που έδειχναν αμηχανία θεωρούνταν πιο αξιόπιστοι και συνεργάσιμοι.

Με αυτόν τον τρόπο, η αμηχανία μπορεί να προσκαλέσει ενσυναίσθηση και συγχώρεση, ενδυναμώνοντας τις σχέσεις. Σηματοδοτεί ότι μας ενδιαφέρει τι σκέφτονται οι άλλοι, προωθώντας την προσιτότητα και τη συναισθηματική εγγύτητα. Έτσι, ενώ είναι άβολο εκείνη τη στιγμή, η αμηχανία πιθανότατα εξελίχθηκε για να διατηρήσει τις κοινότητες συνεκτικές.

Η αμηχανία είναι επίσης μεταδοτική. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε νιώσει αμηχανία για λογαριασμό κάποιου άλλου. Αυτό δείχνει πόσο βαθιά συντονισμένοι είναι οι κοινωνικοί μας εγκέφαλοι. Συναισθανόμαστε την αμηχανία των άλλων, συχνά σπεύδοντας να τους καθησυχάσουμε. Αυτή η ενσυναίσθηση βοηθά στη διατήρηση της αρμονίας και μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να χτίσουμε μια σύνδεση με τους άλλους.

Εμπιστοσύνη και αρετή

Τα ορατά σημάδια της αμηχανίας – όπως το κοκκίνισμα ή το να χάνουμε τις λέξεις – συχνά θεωρούνται σημάδια ειλικρίνειας και γενναιοδωρίας. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που δείχνουν αμηχανία κρίνονται πιο αξιόπιστοι και κοινωνικοί.

Το κοκκίνισμα μπορεί να έχει εξελιχθεί σκόπιμα σε ένα ορατό, ειλικρινές σημάδι ταπεινότητας που οι άλλοι εμπιστεύονται ενστικτωδώς.

Πειράματα δείχνουν ακόμη ότι είμαστε πιο πιθανό να συγχωρήσουμε κάποιον που φαίνεται αμήχανος παρά κάποιον που ενεργεί αδιάφορος.

Μαθαίνοντας κοινωνικούς κανόνες

Ξεχάσατε ότι δεν είστε σε σίγαση σε μια σύσκεψη Zoom, στείλατε ένα μήνυμα σε λάθος ομαδική συνομιλία ή συνειδητοποιείτε ότι το πουκάμισό σας είναι ανάποδα μετά από μια σημαντική συνάντηση. Αυτές οι στιγμές μπορεί να είναι μικρές, αλλά ο εγκέφαλός μας εξακολουθεί να τις επεξεργάζεται ως κοινωνικές απειλές – αν και μικρές.

Με αυτόν τον τρόπο, η αμηχανία μας βοηθά να τηρούμε τους κοινωνικούς κανόνες και τις προσδοκίες – πολλοί από τους οποίους είναι άγραφοι και ανακαλύπτονται μόνο αφού τους έχουμε μπερδέψει κατά λάθος.

Η αμηχανία λειτουργεί ως εσωτερικός οδηγός, βοηθώντας μας να θυμόμαστε τα κοινωνικά λάθη και ενθαρρύνοντάς μας να συμμορφωνόμαστε με τις κοινές προσδοκίες – όχι από ντροπή, αλλά επειδή μας φαίνεται σωστό.

Μας ωθεί επίσης κάθε φορά που ξεφεύγουμε από τα όρια αυτού που είναι κοινωνικά άνετο, βοηθώντας μας να διορθώσουμε γρήγορα την πορεία μας.

Ο τρόπος που αντιδρούμε σε μια αμήχανη κατάσταση είναι επίσης σημαντικός για να μας βοηθήσει να μάθουμε από τις εμπειρίες μας. Πολλοί από εμάς γελάμε νευρικά όταν ντρεπόμαστε. Αυτό ουσιαστικά αναδιατυπώνει το περιστατικό από απειλητικό σε ακίνδυνα διασκεδαστικό στο μυαλό μας.

Ταπεινότητα και αυθεντικότητα

Η αμηχανία κρατάει τον εγωισμό υπό έλεγχο, σηματοδοτεί τη συναισθηματική νοημοσύνη και μας κάνει πιο προσιτούς. Έτσι, μια αμήχανη στιγμή μπορεί να μας εξανθρωπίσει και να χτίσει αξιοπιστία.

Ωστόσο, ενώ η μέτρια αμηχανία είναι υγιής και εποικοδομητική, ο υπερβολικός φόβος γι’ αυτήν μπορεί να γίνει επιβλαβής – μετατρέποντάς την σε κοινωνικό άγχος.

Ο εγκέφαλός σας στην αμηχανία

Η αμηχανία δεν δημιουργείται από ένα μόνο «κέντρο αμηχανίας» στον εγκέφαλο. Αντίθετα, δημιουργείται από ένα δίκτυο διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου που συνεργάζονται.

Ο έσω προμετωπιαίος φλοιός (mPFC) είναι μια περιοχή στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου που είναι ενεργή κατά τον αυτό- αναστοχασμό και όταν σκεφτόμαστε πώς μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι.

Συμμετέχει επίσης στην αποθήκευση κοινωνικών αναμνήσεων – γι’ αυτό και μια αμήχανη ανάμνηση, ακόμα και πολλά χρόνια πριν, μπορεί ακόμα να σας κάνει να ανατριχιάσετε όταν σας έρχεται στο μυαλό.

Ο πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου (ACC) είναι ο λόγος που κοκκινίζετε, η καρδιά σας χτυπάει δυνατά και ιδρώνετε όταν ντρέπεστε βαθιά. Ο ACC ενεργοποιεί την αντίδρασή σας «μάχης ή φυγής».

Όταν ο ACC ενεργοποιείται, μας βοηθά επίσης να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας – βοηθώντας στον έλεγχο των παρορμήσεων και μας δείχνει πώς να μάθουμε από το λάθος μας, ώστε να μην το ξανακάνουμε.

Η αμυγδαλή είναι το συναισθηματικό καμπανάκι συναγερμού του εγκεφάλου. Όταν ντρεπόμαστε, η αμυγδαλή καταγράφει τη συναισθηματική ένταση της κατάστασης – ειδικά τον φόβο μήπως μας δουν αρνητικά.

Τα άτομα με κοινωνικό άγχος παρουσιάζουν μια ανισορροπία μεταξύ του mPFC και της αμυγδαλής. Το mPFC τους είναι υποδραστήριο (επομένως είναι λιγότερο ικανά να αιτιολογήσουν τις απόψεις των άλλων), ενώ η αμυγδαλή τους είναι υπερδραστήρια (προκαλώντας υπερβολικά σήματα φόβου).

Αυτός ο συνδυασμός δυσκολεύει την ακριβή αξιολόγηση των κοινωνικών καταστάσεων, συχνά ερμηνεύοντάς τες ως πιο απειλητικές και ντροπιαστικές από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

Τέλος, η νησίδα, μια περιοχή που βρίσκεται βαθιά στον εγκέφαλο, μας βοηθά να συντονιστούμε με τα συναισθήματά μας και τις σωματικές μας καταστάσεις. Αυτό δημιουργεί αυτή την ενστικτώδη δυσφορία που νιώθουμε σε στιγμές αμηχανίας. Όλες αυτές οι περιοχές λειτουργούν από κοινού κατά τη διάρκεια μιας στιγμής αμηχανίας.

Η αμηχανία είναι άβολη, ναι – αλλά είναι επίσης μια υπενθύμιση ότι νοιαζόμαστε για τους άλλους και θέλουμε να ανήκουμε κάπου. Είναι μέρος αυτού που μας κάνει ανθρώπους.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα βιώσετε μια στιγμή αμηχανίας, προσπαθήστε να την ξεπεράσετε με γέλιο και να θυμηθείτε ότι η στιγμή μας βοηθά να μάθουμε και να συνδεθούμε.

ΠΗΓΗ: www.theconversation.vom