David Bowie και η γέννηση του περιβαλλοντικού κινήματος: Κι όμως, συνδέονται!
To πιο επιδραστικό άλμπουμ του David Bowie «The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars» κυκλοφόρησε πριν 50 χρόνια, στις 16 Ιουνίου του 1972. Ήταν ένας ροκ δίσκος άκρως καλλιτεχνικός και φιλόδοξος που κατάφερε να αποτυπώσει απόλυτα το κλίμα που επικρατούσε το 1972. Όταν δηλαδή, ο κόσμος βρισκόταν στα πρόθυρα νέων τεχνολογικών και καλλιτεχνικών ανακαλύψεων. Πώς συνδέονται η διαστημική αποστολή Apollo και με τον David Bowie και την πρώτη Διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή στη Στοκχόλμη;
Από τον David Larsson Heidenblad, καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Lund
Eπιμέλεια κειμένου: Σοφία Κροκιδά
Στις αρχές του ‘70 η διαστημική αποστολή Apollo έκανε το ταξίδι στο φεγγάρι να φαντάζει μια απλή εκδρομή. Οι δυνατότητες των υπολογιστών είχαν αρχίσει να ξεδιπλώνονται και το κίνημα της αντικουλτούρας αμφισβητούσε πλέον τις ισχύουσες αξίες.
Το φανταστικό alter ego του David Bowie περίκλειε όλες αυτές τις επαναστατικές εξελίξεις: ένας ροκ σταρ από το διάστημα με ανδρόγυνο λουκ, ο Βρετανός καλλιτέχνης φορούσε έντονο μακιγιάζ, είχε κόκκινα βαμμένα μαλλιά και ντυνόταν με ρούχα εμπνευσμένα από το ιαπωνικό θέατρο kabuki.
Το περίφημο άλμπουμ, μεταξύ άλλων, μιλούσε για τους διάφορους κινδύνους που μας επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον, αν δεν προσέξουμε, όπως στο τραγούδι «Five Years», στο οποίο μας προειδοποιεί ότι “Earth was really dying (η Γη πραγματικά πεθαίνει).
Τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου η προοπτική μιας καταστροφής φτιαγμένης από ανθρώπινα χέρια δεν ήταν πια σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Και στις αρχές του ΄70, οι φόβοι για μια οικολογική κρίση και υπερπληθυσμό είχαν αρχίσει να παίρνουν σάρκα και οστά.
Και πράγματι, η μέρα της κυκλοφορίας του Ziggy Stardust συνέπεσε με την τελευταία ημέρα μιας συγκέντρωσης-ορόσημο που έγινε στη Σουηδία προκειμένου να συζητήθεί το μέλλον του πλανήτη μας.
Η Διάσκεψη της Στοκχόλμης, που ξεκίνησε στις 5 Ιουνίου 1972, ήταν η πρώτη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον. Και ακριβώς όπως το άλμπουμ του Bowie, ξεκίνησε με ανάμεικτα συναισθήματα: την ελπίδα για μια νέα εποχή περιβαλλοντικής ευαισθησίας και τον φόβο για την κατάρρευση του πλανήτη.
Το πάθος του David Bowie για το Διάστημα και το περιβαλλοντικό κίνημα
Τον Ιούνιο του 1969 κυκλοφόρησε το πρώτο μεγάλο single, το διάσημο Space Oddity, που μιλούσε για έναν αστροναύτη που έχασε την επαφή με τον Διαστημικό Σταθμό χαζεύοντας τον πλανήτη Γη από ψηλά. Τον Ιούλιο του 1969 το BBC χρησιμοποίησε το τραγούδι αυτό για την μετάδοση της πρώτης προσελήνωσης, χωρίς μάλλον να έχει σκεφτεί τους τραγικούς του στίχους.
Όπως είχε πει ο Bowie, το Διαστημικό Πρόγραμμα Apollo της εποχής εκείνης ήταν καταλυτικό για τη γέννηση και την ανάπτυξη του παγκόσμιου περιβαλλοντικού κινήματος.
Οι πρώτες φωτογραφίες της Γης από ψηλά τραβήχτηκαν σε αυτές τις διαστημικές αποστολές και η πιο διάσημη από αυτές, με τίτλο Earthrise, δείχνει τη γαλάζια όψη του πλανήτη και λέγεται ότι προκάλεσε με την εμφάνισή της την έναρξη του περιβαλλοντικού κινήματος.
Οι αστροναύτες Frank Borman, James Lovell και William Anders έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που τόλμησαν να βγουν από την τροχιά της Γης. Οι δορυφόροι νέας τεχνολογίας κατέστησαν δυνατή την παρακολούθηση της εξερεύνησης του διαστήματος μέσω τηλεοπτικής μετάδοσης.
Η μέρα της κυκλοφορίας του Ziggy Stardust συνέπεσε με την τελευταία ημέρα μιας συγκέντρωσης-ορόσημο που έγινε στη Σουηδία προκειμένου να συζητηθεί το μέλλον του πλανήτη μας.
Την ημέρα των Χριστουγέννων οι 3 αστροναύτες διάβασαν τις πρώτες γραμμές της Παλαιάς Διαθήκης και έστειλαν γιορτινές ευχές σε ένα δισεκατομμύριο θεατές σε όλο τον κόσμο. Έξι μήνες μετά η πρώτη προσελήνωση τράβηξε ακόμα μεγαλύτερο κοινό, προσφέροντας συγκλονιστικές εικόνες της Γης από ψηλά.
Οι εικόνες αυτές είχαν μεγάλη απήχηση στους περιβαλλοντολόγους, αφού τους έδωσαν τροφή για νέες σκέψεις. Πολλοί σχολίασαν ότι βλέποντας τη Γη από ψηλά οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι η ζωή στον πλανήτη μας είναι περιορισμένη και ευάλωτη. Βοηθώντας έτσι να δούμε το ζήτημα της επιβίωσης και του περιβάλλοντος πιο σοβαρά.
Το πρώτο κομμάτι του Ziggy Stardust, «Five Years», περιέχει κάποιες από τις πιο σκοτεινές ανησυχίες της εποχής, περιγράφοντας έναν δακρυσμένο παρουσιαστή να επιβεβαιώνει ότι πλησιάζει το τέλος του κόσμου.
Η Διάσκεψη της Στοκχόλμης για το περιβάλλον
Στη σουηδική ιστορία, η καθοριστική στιγμή για τη μαζική αφύπνιση της περιβαλλοντικής συνείδησης ήρθε το φθινόπωρο του 1967. Τότε, μια ομάδα έγκριτων Σουηδών επιστημόνων προειδηποίησε δημόσια για την επικείμενη παγκόσμια περιβαλλοντική κρίση.
Ανάμεσά τους και ο χημικός Hans Palmstierna, ο οποίος τόνισε ότι πρέπει να δράσουμε γρήγορα, πριν τελειώσει ο χρόνος της ανθρωπότητας. Επίσης, συνέδεσε την περιβαλλοντική καταστροφή με άλλα παγκόσμια προβλήματα όπως η φτώχια και ο υπερπλυθυσμός.
Ο αντίκτυπος των παραπάνω δηλώσεων ήταν καθοριστικός. Ο ιστορικός Lars J Lundgren είπε χαρακτηριστικά ότι «ήταν σαν να ανακαλύφθηκε μια νέα ήπειρος προβλημάτων» που αφορούσε πλέον όλο τον κόσμο.
Από τη Διάσκεψη της Στοκχόλμης το 1967 και για τα επόμενα πέντε χρόνια η Σουηδία απέκτηση πλήρη επίγνωση της κατάστασης. Μία από τις πιο σημαντικές φωνές της περιόδου αυτής ήταν ο Gösta Ehrensvärd, καθηγητής βιοχημείας, ο οποίος υπολόγισε ότι η εξάντληση των πόρων του πλανήτη, μαζί με τη συνεχόμενη αύξηση του πλυθυσμού, θα οδηγήσει τον πλανήτη σε παγκόσμια κρίση γύρω στο 2050, οδηγώντας σε αιώνες πείνας και αναρχίας.
Ο Ehrensvärd κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του ως καταστροφολόγος. Αλλά αυτός θεωρούσε ότι το να σχεδιάζεις να λύσεις τα προβλήματα της Γης μακροχρόνια είναι ρεαλισμός, όχι πεσσιμισμός.
Αυτό που χρειαζόταν, σύμφωνα με τον βιοχημικό, ήταν να στρέψουμε την ανάπτυξη προς νέες κατευθύνσεις και να πάρουμε τις απαραίτητες προφυλάξεις απέναντι στην υπερεκμετάλλευση και την καταστροφή της Γης. Αυτό φυσικά χρειαζόταν μια σειρά ειδικών, σοφία, λογική και ανθρωπιά. Και ο Ehrensvärd ήλπιζε ότι η Διάσκεψη της Στοκχόλμης θα έκανε τα σωστά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.
Το καλοκαίρι του 1972 το μέλλον της ανθρωπότητας έμοιαζε ολοένα και πιο αβέβαιο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι φυλετικές διακρίσεις και ο πόλεμος στο Βιετνάμ δημιούργησαν μεγάλες κοινωνικές αναταραχές.
Σε παγκόσμια κλίμακα η διαδικασία αποαποικιοποιήσης έφερε στην επιφάνεια σημαντικές διαφορές ανάμεσα στον Βορά και τον Νότο. Και οι φόβοι για υπερπλυθυσμό και εξάντληση των φυσικών πόρων απέκτησαν ουσία με αφορμή την καταστροφική πείνα που χτύπησε την Ινδία και την Μπιάφρα.
Παρά το ότι η Διάσκεψη της Στοκχόλμης επικεντρωνόταν στο μέλλον της ανθρωπότητας, η πραγματοποίησή της δίχασε. Με την Ανατολική Γερμανία αποκλεισμένη, αφού δεν ήταν μέλος της ΕΟΚ, η πλειοψηφία του Ανατολικού μπλοκ ανακοίνωσε ότι μποϊκοτάρει την εκδήλωση. Η Διάσκεψη δέχτηκε επίσης έντονη κριτική από ανερχόμενες οικολογικές οργανώσεις, αφού τη θεωρούσαν ανεπαρκή και καθαρά συμβολική.
Αμφιλεγόμενη αποδείχτηκε και η εναρκτήρια ομιλία της Διάσκεψης, που δόθηκε από τον τότε πρωθυπουργό της Σουηδίας, Ούλοφ Πάλμε. Ο Πάλμε τότε υπογράμμισε την τρομαχτική καταστροφή που προκαλεί ο αδιάκριτος βομβαρδισμός, οι μπουλντόζες και τα ζιζανιοκτόνα, έμεση αναφορά στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Ο λόγος του Πάλμε δεν εκτιμήθηκε από την Ουάσινγκτον. Εκπρόσωπος των Ηνωμένων Πολιτειών δήλωσε ότι τα λόγια του πρωθυπουργού δημιούργησαν βαθιά ανησυχία, αφού «δεν είχαν σχέση με την κουβέντα για την προστασία του περιβάλλοντος».
Οι συζητήσεις στη Στοκχόλμη κράτησαν 2 εβδομάδες. Και ενώ οι ηγέτες των χωρών προσπαθούσαν να δώσουν ελπίδα για το μέλλον και να δεσμευτούν για μια συλλογική προσπάθεια, οι οικολόγοι ακτιβιστές αντιδρούσαν λέγοντας οτι η Διάσκεψη άφηνε απ΄έξω το κοινό. Θεωρούσαν δηλαδή ότι η συγκέντρωση αυτή έγινε μόνο και μόνο για να συναντηθούν οι ηγέτες και να αναλύσουν τα προβλήματα που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει.
Δύο σημαντικές επιτυχίες της Διάσκεψης της Στοκχόλμης ήταν η Διακύρηξη της Στοκχόλμης, η οποία περιλαμβάνει αρκετές κατευθυντήριες αρχές για την παγκόσμια περιβαλλοντική διακυβέρνηση και η ίδρυση του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP).
Η προσοχή της Διάσκεψης στράφηκε στον διαχωρισμό Βορρά και Νότου. Οι προσπάθειες του Δυτικού κόσμου να ελέγξει την καταστροφή του περιβάλλοντος και τον υπερπλυθυσμό ήρθε σε αντίθεση με την ανάγκη των αναπτυσσόμεων χωρών για βιομηχανοποίηση και ανάπτυξη. Και παρά την παγκόσμια αναγνώριση της περιβαλλοντικής κρίσης, η κατανόηση και η διαχείρισή της διέφερε από χώρα σε χώρα.
Παρ’ όλα αυτά ακόμα και σήμερα, η πρώτη εκείνη Διάσκεψη στη Στοκχόλμη θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική αφού έθεσε τις βάσεις για την ευαισθητοποίηση του πλανήτη στα τόσο σημαντικά θέματα του περιβάλλοντος.
Το κείμενο «David Bowie and the birth of environmentalism: 50 years on, how Ziggy Stardust and the first UN climate summit changed our vision of the future» δημοσιεύτηκε στις 23 Μαΐου 2022 στο The Conversation UK https://theconversation.com
