Τι είναι οικοφεμινισμός; Πώς συνδέεται η ισότητα, η κοινωνική αδικία και η πατριαρχία;
Όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με τις έννοιες του περιβαλλοντισμού και του φεμινισμού. Αλλά υπάρχει ένας κλάδος αυτών των δύο ιδεολογιών που στην πραγματικότητα τις συνδυάζει – που ονομάζεται οικοφεμινισμός. Τι είναι οικοφεμινισμός;
Από τη Μαρία Καλοπούλου
Ο οικοφεμινισμός είναι μια ιδεολογία και ένα κίνημα που βλέπει την κλιματική αλλαγή, την ισότητα των φύλων και την κοινωνική αδικία ευρύτερα ως ζητήματα που σχετίζονται εγγενώς και όλα συνδέονται με την αντρική κυριαρχία στην κοινωνία.
Συγκεκριμένα, ο οικοφεμινισμός υποστηρίζει ότι τα περισσότερα περιβαλλοντικά ζητήματα μπορούν να αναχθούν στην παγκόσμια ιεράρχηση των ιδιοτήτων που θεωρούνται αρσενικές (ιδιαίτερα εκείνες που κάποιοι θα θεωρούσαν τοξικές, όπως η επιθετικότητα και η κυριαρχία) και εκείνων που βρίσκονται στην εξουσία και ενσωματώνουν αυτές τις ιδιότητες.
Ο οικοφεμινισμός εφιστά επίσης την προσοχή στο γεγονός ότι οι γυναίκες επηρεάζονται δυσανάλογα από περιβαλλοντικά ζητήματα. Σύμφωνα με μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, επειδή οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο κατέχουν συνήθως λιγότερο χρηματικό πλούτο και βασίζονται περισσότερο στο φυσικό περιβάλλον, είναι πιο πιθανό να εκτοπιστούν από την κλιματική αλλαγή και να πρέπει να ταξιδέψουν μακρύτερα για πόρους, όπως το νερό, καθώς επεκτείνονται οι ξηρές εποχές.
Στη ρίζα του ο οικοφεμινισμός υποστηρίζει ότι η αντρική κυριαρχία έχει οδηγήσει σε μια αποσύνδεση μεταξύ φύσης και πολιτισμού, η οποία έχει επηρεάσει αρνητικά τις περιθωριοποιημένες ομάδες καθώς και την ίδια τη φύση.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από την ακτινοβολία από τους άνδρες. Μια μελέτη έδειξε ακόμη και ότι ορισμένοι άνδρες μπορεί να έχουν εσωτερικεύσει την απέχθεια για τον περιβαλλοντισμό, καθώς θα μπορούσε να εκληφθεί ως κάτι θηλυκό.
Υπάρχουν αρκετοί υποκλάδοι αυτού του κινήματος, όπως ο χορτοφαγικός οικοφεμινισμός, ο πνευματικός οικοφεμινισμός και ο υλιστικός οικοφεμινισμός.
Οι απαρχές του οικοφεμινισμού
Ο φεμινισμός, σε όλα του τα κύματα, γνώρισε εξελίξεις και αναζωπυρώσεις από τότε που ξεκίνησε επίσημα στα μέσα του 1800. Καθώς η ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή και ο επακόλουθος ακτιβισμός αυξήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, οι φεμινίστριες άρχισαν να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους συνδέονται το κίνημα για την ισότητα των φύλων και το κίνημα για την προστασία του περιβάλλοντος.
Ο όρος «οικοφεμινισμός» επινοήθηκε από τη Γαλλίδα φεμινίστρια Françoise d’Eaubonne το 1974. Σύμφωνα με αυτήν, η απαξίωση και η καταπίεση των γυναικών, των έγχρωμων ανθρώπων και των φτωχών συνδέονται εγγενώς με την υποβάθμιση του φυσικού κόσμου, όπως προέκυψαν και οι δύο ως αποτέλεσμα της πατριαρχικής κυριαρχίας.
Με τα χρόνια, πολλοί περισσότεροι έχουν εξερευνήσει το συναίσθημα πίσω από τον οικοφεμινισμό – και άρχισαν να το υποστηρίζουν. Γυναίκες όπως η Vandana Shiva, ιδρύτρια του Ιδρύματος Ερευνών για την Επιστήμη, την Τεχνολογία και την Οικολογία, και η Carolyn Merchant, συγγραφέας του Death of Nature: Women, Ecology, and the Scientific Revolution, είναι μόνο δύο εξέχοντα ονόματα σε αυτό το κίνημα από την έναρξή του. Μερικά άλλα αξιόλογα ονόματα περιλαμβάνουν τις Val Blumwood, Greta Gaard και Susan Griffin, για να αναφέρουμε μόνο μερικά.
Έχουν περάσει σχεδόν 50 χρόνια από τότε που εισήχθη επίσημα ο οικοφεμινισμός. Σήμερα, ακόμη και όπου η ίδια η λέξη δεν χρησιμοποιείται, οι αρχές του οικοφεμινισμού είναι συνυφασμένες στο σύγχρονο κίνημα για την κλιματική αλλαγή μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν ενεργά τη δίκαιη αλλαγή για τους ανθρώπους και το περιβάλλον.
Τέσσερις κύριες οικοφεμινιστικές αρχές:
1. Τόσο η καταπίεση των περιθωριοποιημένων ομάδων όσο και η καταπίεση της φύσης συνδέονται
Η πατριαρχική κυριαρχία, η οποία προϋποθέτει ότι τα αρσενικά χαρακτηριστικά είναι πιο πολύτιμα, έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση της φύσης (έδαφος και ζώα), μαζί με την περιθωριοποίηση ομάδων, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, των γυναικών, των παιδιών και των έγχρωμων ανθρώπων.
Ο καπιταλισμός προωθεί περαιτέρω αυτήν την καταπίεση, καθώς αποδίδει αξία στην παραγωγικότητα με οποιοδήποτε μέσο, και στη συνέχεια δεν εκτιμά πολλά χαρακτηριστικά που θεωρούνται γυναικεία, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της φύσης.
2. Πρέπει να αντικαταστήσουμε την κουλτούρα της κυριαρχίας μας με μια ηθική φροντίδας
Η Carolyn Merchant λέει βασικά ότι ο οικοφεμινισμός απαιτεί μια ηθική φροντίδας και μια ηθική όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται δίκαια. Όταν δηλητηριάζουμε τη Γη, δηλητηριαζόμαστε κι εμείς.
Όλα προέρχονται από αυτήν την ιστορία της πατριαρχικής κυριαρχίας, όπου όποιος κατέχει τη μεγαλύτερη εξουσία έχει αυτό το δικαίωμα να κυριαρχεί, να ελέγχει και να εκμεταλλεύεται όλους τους άλλους.
Ο οικοφεμινισμός υποστηρίζει την αναμόρφωση ολόκληρου αυτού του ανδρικού συστήματος κυριαρχίας και εκμετάλλευσης – και την αντικατάστασή του με μια ηθική φροντίδας, μια προσέγγιση της ηθικής που βασίζεται στα γυναικεία χαρακτηριστικά φροντίδας. Αυτή η προσέγγιση εστιάζει στην ανθρώπινη καλοσύνη και ενεργεί με τρόπο που δίνει προτεραιότητα στη φροντίδα για τους άλλους.
3. Όλες οι μορφές καταπίεσης είναι απαράδεκτες και αλληλένδετες
Στον οικοφεμινισμό, καμία μορφή καταπίεσης δεν είναι αποδεκτή. Για να είναι ο περιβαλλοντισμός που καλύπτει τα πάντα, πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλους τους ανθρώπους. Οι γυναίκες, οι έγχρωμοι άνθρωποι και η LGBTQ κοινότητα αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα – και όταν αυτά τα ζητήματα επικαλύπτονται, τα αποτελέσματά τους επιδεινώνονται.
Εάν είστε άτομο, κοινότητα, οικογένεια ή ακόμα και χώρα που αντιμετωπίζει ήδη πολλές απειλές, είτε πρόκειται για την υγεία, την ανισότητα, τη φτώχεια, όποιο κι αν είναι το θέμα, η κλιματική αλλαγή επιβαρύνει και οι απειλές είναι πιο έντονες.
Σε ένα πατριαρχικό σύστημα, οι γυναίκες και τα κορίτσια -ιδιαίτερα οι γυναίκες και τα κορίτσια που είναι φτωχά, οι έγχρωμες γυναίκες και τα κορίτσια, οι αυτόχθονες γυναίκες και κορίτσια- είναι ήδη σε ανώμαλη βάση. Όταν μπαίνει και ο παράγοντας της κλιματικής αλλαγής, και αυτές οι υπάρχουσες ευπάθειες επιδεινώνονται.
Σχεδόν οι μισοί από τους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη π.χ. στη Νέα Υόρκη από το 2000 έως το 2012 ήταν μαύροι άνθρωποι, για παράδειγμα, και οι έγχρωμες κοινότητες αναπνέουν 38% περισσότερο μολυσμένο αέρα από τους λευκούς κατά μέσο όρο.
Αλλά αυτές οι φωνές συχνά μένουν έξω από τη συζήτηση και δεν λαμβάνονται υπόψη σε σχέση με την πολιτική, τη νομοθεσία και τις περιβαλλοντικές βελτιώσεις. Κι όμως, το περιβαλλοντικό κίνημα γίνεται όλο και πιο… λευκό.
