Το Antico Caffè Greco, το παλαιότερο καφέ τής Ρώμης δεν υπάρχει πια. Μία αληθινή απώλεια

Ο καλλιτέχνης Giorgio De Chirico, που ζούσε κοντά, συνήθιζε να λέει: «Το Caffè Greco είναι το καλύτερο μέρος για να περιμένει κανείς το τέλος του κόσμου». Τώρα, όμως, σε μια ανατροπή που στα μάτια του De Chirico θα μπορούσε να προαναγγείλει το τέλος του κόσμου, το αξιοσέβαστο καφέ στην καρδιά της Αιώνιας Πόλης έκλεισε. Το ιστορικό καφέ της Ιταλίας έσβησε σαν αιφνίδιος θάνατος πίσω από τις βιτρίνες της Via dei Condotti και η Ρώμη έχασε κάτι από την καρδιά και την ιστορική της συνέχεια.

Από τη Μαρία Καλοπούλου

Πριν λίγο καιρό, οι καραμπινιέροι συνόδευσαν έναν κλειδαρά στο κτίριο στη μοδάτη Via dei Condotti, ο οποίος άλλαξε τις κλειδαριές, επιστρέφοντας τα κλειδιά στους ιδιοκτήτες του κτιρίου, το Ισραηλιτικό Νοσοκομείο της Ρώμης.

Εν αγνοία πολλών επισκεπτών που έχουν σταματήσει στο ιστορικό καφέ, μια νομική διαμάχη μεταξύ του Ισραηλιτικού Νοσοκομείου και των διευθυντών του καφέ, μαίνεται στο παρασκήνιο από το 2017, όταν έληξε η μίσθωση. Κυκλοφορούσαν φήμες ότι οι ιδιοκτήτες ήθελαν να αυξήσουν το ενοίκιο πάνω από δεκαπλάσια, από 17.000 ευρώ σε 180.000 ευρώ το μήνα.

Το πιο ιστορικό καφέ της Ιταλίας, εκείνο που στέγασε τη σκέψη και τη μοναξιά των ποιητών και καλλιτεχνών της Ευρώπης, έσβησε στη Via dei Condotti.

Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Ρώμης περνούν τον τελευταίο καιρό βρίσκοντας το καφέ κλειστό με μια πινακίδα «Chiuso per Ferie» (Κλειστό για διακοπές). Φαίνεται ότι οι ιδιοκτήτες είχαν απευθυνθεί στο Υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας, δημιουργώντας μάλιστα και μια αναφορά κατά της έξωσης, αλλά μάταια.

Δημοσιεύματα κάνουν λόγο για ότι οι μέχρι τώρα ιδιοκτήτες τελούν υπό έρευνα για τη μεταφορά 300 τεμαχίων αντίκες σε μια αποθήκη χωρίς άδεια. Ισχυρίζονται ότι πρόσφατα προέκυψε πρόβλημα με το ηλεκτρικό σύστημα του καφέ, οπότε αφαίρεσαν τις πολύτιμες αντίκες για να τις προστατεύσουν (;).

Για όσους από εσάς γνωρίζετε και αγαπάτε το Caffè Greco, έχουν προκύψει περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις από αυτή την ιστορία. Ποιος είναι στην πραγματικότητα ο ιδιοκτήτης όλων αυτών των αντικών και των έργων τέχνης; Πώς μεταφέρεται η διαχείριση ενός τόσο ιστορικού καφέ με την πάροδο των ετών, τέλος πάντων; Τι θα συμβεί σε αυτόν τον χώρο στη Via dei Condotti;

Το Caffè Greco ήταν η συμπύκνωση της ίδιας της αστικής ιδέας: του δημόσιου χώρου ως συνάντησης, του καφέ ως σκηνής κοινωνικής και πνευματικής δημοκρατίας.

Τώρα, εκεί όπου η κουρτίνα πέφτει, θα ανοίξει πιθανότατα ένα κατάστημα πολυτελείας, ένας οίκος μόδας, ένα νέο πολυτελές εστιατόριο. Κι αν αυτό μοιάζει απλώς με μια επιχειρηματική εξέλιξη, στην πραγματικότητα είναι μια πολιτισμική απώλεια, το σύμπτωμα μιας Ευρώπης που ξεχνά τα μέρη όπου κάποτε ανακάλυπτε τον εαυτό της, όπως και η Αθήνα με το κλείσιμο του ιστορικού Zonar΄s.

Antico Caffè Greco: Σβήνοντας 265 χρόνια ιστορίας

Το Antico Caffè Greco προηγείται της ενοποίησης της Ιταλίας. Ιδρύθηκε το 1760 από τον καφετιέρα της Λεβαντίνης Nicola da Madalena και είναι το δεύτερο παλαιότερο καφέ στην Ιταλία, μετά το Caffè Florian στη Βενετία.

Ανά τους αιώνες, ήταν σημείο συνάντησης καλλιτεχνών και διανοουμένων, όπως ο Λόρδος Βύρων, ο Μποντλαίρ, ο Καζανόβα, ο Γκαίτε, ο Χένρι Τζέμς, ο Κητς, ο Σέλεϋ, ο Σταντάλ, ο Μαρκ Τουέιν, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, ο Λιστ, ο Καζαντζάκης.

Το να μπαίνεις στο Caffè Greco ήταν σαν να μπαίνεις σε μια χρονοκάψουλα που διασώζει τη Ρώμη του 18ου αιώνα. Ένα λείψανο του Grand Tour με κόκκινους και χρυσούς τοίχους από δαμασκηνό, βελούδινες ταπετσαρίες και στρογγυλά μαρμάρινα τραπέζια.

Το καφέ ήταν γεμάτο με περισσότερα από 300 έργα τέχνης και αντίκες, καθιστώντας το «τη μεγαλύτερη ιδιωτική γκαλερί τέχνης στον κόσμο ανοιχτή στο κοινό», σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα τουρισμού της Ρώμης.

Κάθε φορά που μια επιχείρηση όπως αυτή κλείνει, η Ρώμη (όπως και κάθε άλλη πόλη) χάνει μέρος του μοναδικού ιστορικού της χαρακτήρα. Η πολιτιστική και πνευματική καρδιά της πόλης, η γειτονιά γύρω από τα Ισπανικά Σκαλιά μετατρέπεται σιγά σιγά σε ένα μεγάλο υπαίθριο εμπορικό κέντρο.

Ναι, υπάρχουν ακόμα μερικά που έχουν απομείνει από την εποχή του Grand Tour, όπως το Babington’s, το Keat-Shelly House και το Hotel d’Inghilterra, αλλά το κλείσιμο του Caffè Greco είναι πραγματικά ένα πλήγμα για την περιοχή και την πόλη γενικότερα.

Τώρα, το διάσημο μπιστρό στη ViaCondotti, ένας χώρος συγκέντρωσης διανοουμένων και καλλιτεχνών, είναι απλώς κλειστό. Κλειστό και άδειο. Κλειστό επειδή έχει εκκενωθεί μετά από χρόνια νομικών και οικονομικών διαφορών.

Τώρα, το κομψό μπαρ φαίνεται αγνώριστο με τα γκριζωπά και τρυπημένα κόκκινα βελούδινα, με το κάλυμμα από σκόνη στις κορνίζες όπου κάποτε πίνακες ζωγραφικής κοσμούσαν το περιβάλλον. Στόκος, μάρμαρο, νεκρές φύσεις, ρομαντικά τοπία και γλυπτά, μπρούντζινα και πορτρέτα (μέχρι πριν από λίγα χρόνια, ο Stellario Baccellieri ζωγράφιζε εκεί).

Μια βραδύτητα και επιδεξιότητα που θυμίζει τα σαλόνια του Guido Gozzano. Αυτά τα έργα τέχνης έχουν εξαφανιστεί: ο παλιός διευθυντής τα αφαίρεσε και η δικαστική εξουσία διέταξε την κατάσχεσή τους. Πρόκειται για αναμνηστικά που προστατεύονται από το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς από το 1953.

Ο θάνατός του ισοδυναμεί με θάνατο στο συλλογικό παρελθόν

Ένα καφέ- μπαρ που έδινε μια πριγκιπική αύρα στη Via Condotti, ανάμεσα σε πολυτελή καταστήματα που για τίποτα στον κόσμο δεν θα εγκατέλειπαν να μετακινηθούν από εκείνο το ηλιόλουστο σημείο που είναι η Piazza di Spagna στη Ρώμη.

Με τα χρόνια, υπήρξαν αμέτρητες αναβολές: άλλοτε ένα κώλυμα, άλλοτε ένα παραθυράκι, και μετά αναστολές, αιτήσεις. Τώρα, ήρθε, το τέλος της ουράς. Η αστυνομία σφράγισε την είσοδο και ο κλειδαράς άλλαξε την κλειδαριά.

Και τα κλειδιά περνάνε τώρα στα δικαστήρια. Το σφράγισμα όμως αυτού του καφέ λειτουργεί και σαν σφράγισμα με πεταμένα τα κλειδιά τής συλλογικής μνήμης και εμπειρίας. Γιατί ένας θεσμός, όπως το Antico Caffè Greco δεν είναι απλώς ένα καφέ.

Είναι τόπος, όπου γεννιούνταν ιδέες, δεν είναι τουριστικό αξιοθέατο! Είναι ένας τόπος συνάντησης, κουλτούρας, κι αυτό σημαίνει ότι δεν χάθηκε ένα καφέ. Αυτό που χάνεται είναι η ψυχή μίας πόλης, ο τρόπος ύπαρξης και συμβίωσης. Αυτό που χάνεται είναι η κοιτίδα συλλογικής μνήμης.

Όταν κλείνει ένα τέτοιο μέρος, δεν χάνεται μόνο ένα καφέ στον χάρτη τής πόλης. Χάνεται η δυνατότητα μιας πόλης να θυμάται ποια ήταν. Οι πόλεις χωρίς τέτοιους τόπους παύουν να είναι πόλεις, γίνονται απλώς τόποι κατοίκησης ή τουριστικής περιήγησης, αλλά όχι ζωής.

Ίσως όμως αυτή να είναι η εποχή μας, χωρίς μνήμη. Γιατί εδώ ήταν ένα σημείο όπου το παρελθόν και το παρόν κάθονταν στο ίδιο τραπέζι. Το Greco ήταν ακριβώς ένα σημείο ιστορικής συνέχειας.

Και αν κάτι κάνει τον θάνατο του Antico Caffè Greco τόσο βαρύ, δεν είναι μόνο η απώλεια ενός ωραίου και ιστορικού χώρου, αλλά το τέλος ενός πιο αργού ρυθμού ζωής, όταν ο χρόνος μετριόταν σε γουλιές εσπρέσο και σε ατελείωτες συναντήσεις.