Αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά τα χρώματα ανάλογα με τη γλώσσα που μιλάμε;
Όταν ανοίγουμε τα μάτια μας, μια μυριάδα χρωμάτων εμφανίζεται αμέσως μπροστά μας. Αλλά δεν είναι απλώς μια «διακόσμηση» του οπτικού μας κόσμου: μας δίνουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε αντικείμενα, υλικά και ουσίες στο περιβάλλον μας. Διευκολύνουν επίσης την επικοινωνία με άλλους ανθρώπους. Μπορεί όμως ο κόσμος των χρωμάτων να επηρεαστεί από πολιτισμικές επιρροές και από τις μαθησιακές μας εμπειρίες;
Γράφει ο Πέδρο Ραούλ Μοντόρο Μαρτίνεθ,
Καθηγητής στο Τμήμα ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης
Αν και ο αριθμός των χρωματικών αποχρώσεων που μπορούμε να αντιληφθούμε είναι τεράστιος, η επικοινωνιακή λειτουργία των χρωμάτων σημαίνει ότι μόνο ένας περιορισμένος αριθμός λέξεων χρησιμοποιείται για να αναφερθούμε σε αυτά. Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως κατηγοριοποίηση χρωμάτων, δηλαδή η ομαδοποίηση αποχρώσεων στην ίδια κατηγορία που σχετίζεται με μια λέξη όπως πράσινο, κόκκινο, μπλε ή ροζ.
Δείχνει ότι ο κόσμος των χρωμάτων, όπως και πολλές άλλες πτυχές της αντίληψης, μπορεί να επηρεαστεί από πολιτισμικές επιρροές και από τις μαθησιακές μας εμπειρίες.
Πόσες λέξεις για το χιόνι;
Ίσως έχετε διαβάσει ότι οι άνθρωποι των Ινουίτ είναι σε θέση να κάνουν διακρίσεις μεταξύ πολλών διαφορετικών τύπων χιονιού επειδή έχουν δεκάδες όρους στη γλώσσα τους για να αναφέρονται σε αυτό.
Ωστόσο, πρόκειται για έναν ψευδοεπιστημονικό μύθο που διαδόθηκε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα από τον γλωσσολόγο Benjamin Whorf. Ο Whorf ήταν ισχυρός υποστηρικτής της θεωρίας ότι η γλώσσα που μαθαίνουμε επηρεάζει δραστικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, θυμόμαστε και σκεφτόμαστε τον κόσμο, μια υπόθεση που ονομάζεται γλωσσική σχετικότητα.
Στην πραγματικότητα, η γλώσσα των Ινουίτ έχει μόνο τέσσερις βασικές λέξεις για το χιόνι, από τον συνδυασμό των οποίων προέρχονται μερικές ακόμη. Στα αγγλικά, για παράδειγμα, υπάρχει μόνο ένας όρος για το χιόνι, αλλά με τη σύνδεση με άλλες λέξεις είναι επίσης δυνατό να γίνει διάκριση μεταξύ διαφορετικών καταστάσεων χιονιού.
Με αυτόν τον τρόπο, οι αγγλόφωνοι σκιέρ δεν χρειάζεται να μάθουν τη γλώσσα των Inuit για να μπορούν να αντιληφθούν και να επικοινωνήσουν όλες αυτές τις διαβαθμίσεις του χιονιού.
Ο τρόπος που ομαδοποιούμε τα χρώματα
Μπορούμε λοιπόν να αποκλείσουμε ότι η μητρική μας γλώσσα επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα χρώματα; Ο τρόπος με τον οποίο τα ομαδοποιούμε σε κατηγορίες ήταν ένα πολύ ενεργό πεδίο δοκιμών για την υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας.
Η κλασική μελέτη των ανθρωπολόγων Brent Berlin και Paul Kay (1969) είχε μια πολύ σημαντική συμβολή σε αυτόν τον τομέα. Ερεύνησαν το λεξιλόγιο των χρωμάτων σε 100 γλώσσες και διαπίστωσαν ότι οι χρωματικοί όροι δεν κατανέμονταν αυθαίρετα μεταξύ των γλωσσών, αλλά ακολουθούσαν μια προβλέψιμη ιεραρχία.
Εάν μια γλώσσα έχει μόνο δύο λέξεις για τα χρώματα, τότε αυτές είναι το άσπρο και το μαύρο. Αν έχει τρεις, είναι λευκό, μαύρο και κόκκινο. Με πέντε όρους προστίθενται στους προηγούμενους το πράσινο και το κίτρινο. Και ούτω καθεξής.
Εν ολίγοις, σε αντίθεση με την υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας, αυτό που βρίσκουμε είναι ένα παγκόσμιο μοτίβο που περιστρέφεται γύρω από τα έξι βασικά χρώματα που προτείνονται από τις θεωρίες της χρωματικής αντίληψης: λευκό, μαύρο, μπλε, κίτρινο, πράσινο και κόκκινο.
Πόσο μπλε είναι το μπλε του ουρανού;
Στα αγγλικά και τα ισπανικά, υπάρχει ένας βασικός όρος που αναφέρεται στα μπλε χρώματα. Ωστόσο, σε γλώσσες όπως τα ρωσικά, τα ελληνικά και τα τουρκικά, υπάρχουν διαφορετικοί όροι για το γαλάζιο και το σκούρο μπλε. Για παράδειγμα, στα ελληνικά, οι όροι είναι γαλάζιο και μπλε.
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ομιλητές αυτών των γλωσσών είναι πιο γρήγοροι και πιο σίγουροι όταν πρόκειται για τη διαφοροποίηση μεταξύ ανοιχτού και σκούρου μπλε. Επιπλέον, υπερβάλλουν τις αντιληπτικές διαφορές μεταξύ των ενδιάμεσων αποχρώσεων σε σύγκριση με τους ομιλητές της αγγλικής ή της ισπανικής γλώσσας, σαν να ήταν διαφορετικά χρώματα για αυτούς.
Άλλα παρόμοια αποτελέσματα με διάφορες κατηγορίες χρωμάτων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ομαδοποίηση που χρησιμοποιεί κάθε γλώσσα για να ονομάσει τα χρώματα επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτά και εκφράζονται από τους ομιλητές τους.
Βλέπουμε καθώς μιλάμε;
Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι υπάρχει πράγματι κάποια επίδραση της μητρικής γλώσσας στην επεξεργασία των χρωμάτων. Ωστόσο, αυτός ο σχετικισμός απέχει πολύ από την ηχηρή θεωρία του Whorf.
Στην πραγματικότητα, με τη γρήγορη εκπαίδευση, ο καθένας μπορεί να επεκτείνει το χρωματικό του λεξιλόγιο και να μάθει εύκολα να διακρίνει τις διαφορετικές αποχρώσεις του μπλε ή οποιουδήποτε άλλου χρώματος, όπως έχουν δείξει αρκετές μελέτες.
Ομοίως, ακόμη και άτομα που δεν είναι εξοικειωμένα με τους υποτύπους του χιονιού μπορούν να μάθουν να τους διακρίνουν και να τους ονομάζουν, όπως κάνουν οι Ινουίτ ή οι σκιέρ.
Είναι ενδιαφέρον ότι σε μια εργασία με ελληνόφωνους που είχαν ζήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο Ηνωμένο Βασίλειο, διαπιστώθηκε ότι ήταν πιο πιθανό να συγχέουν το «γαλάζιο» και το «μπλε» λόγω της επιρροής της αγγλικής γλώσσας.
Η ευελιξία του αντιληπτικού μας συστήματος μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον μας για να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε το μείγμα φωτός και χρώματος.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο: https://theconversation.com/europe
