Balletcore: Μια γοητευτική τάση με πολύ σκοτεινές… πτυχές

Πλεκτές θερμαντικές κάλτσες ποδιών πάνω από ροζ καλσόν, ανάλαφρες τούλινες φούστες σε συνδυασμό με κορμάκια, κομψοί κότσοι με τζελ — και μην ξεχάσετε τις μπαλαρίνες σε παστέλ ροζ, μωβ και γαλάζιο με σατέν κορδέλες… Όλα αυτά υπονοούν την τάση στο στυλ που εμπνέεται από το μπαλέτο. Υπάρχει όμως και ο αντίλογος: Η μόδα του μπαλέτου υπονομεύει τη μορφή τέχνης και αγνοεί την ταραγμένη ιστορία του που περιλαμβάνει ρατσισμό, διατροφικές και ψυχικές διαταραχές. Υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά που συνοδεύει την αναβίωση τής τάσης αυτή τη φορά;

Επιμέλεια: Μαρία Καλοπούλου 

Γοητευμένη από το φαινόμενο, έχω ωστόσο κάποιες αμφιβολίες για τη σημειωτική και τις επιπτώσεις του. Μήπως μέσα από τον ρομαντισμό, τα τούλια και το μετάξι, κρύβεται κάποια καθόλου χαριτωμένη αλήθεια  από κάτω;

Το Balletcore είναι ένας συνδυασμός ρούχων και αξεσουάρ μπαλέτου που έχουν μετατραπεί σε streetwear μόδα και δεν είναι η πρώτη φορά που το μπαλέτο έχει γίνει τάση στη μόδα.

Η τρέχουσα τάση μπαλέτου παραβλέπει τις απαράδεκτες ιδέες του μπαλέτου γύρω από τη διατροφική διαταραχή, καθώς τροφοδοτεί το στερεότυπο ότι το μπαλέτο είναι μια επιφανειακή δραστηριότητα, με την επιπόλαιη δαντέλα και τα ροζ χρώματα. Αυτά τα ίδια χρώματα υπογραμμίζουν την ιστορία των προβληματικών ιδεών που έχει η μορφή τέχνης γύρω από τη φυλή.

Το μπαλέτο είναι μια σύνθετη μορφή τέχνης που υπάρχει εδώ και σχεδόν 600 χρόνια. Εμφανίστηκε κατά την Ιταλική Αναγέννηση τον 15ο αιώνα και γρήγορα έγινε πολύ δημοφιλές στη Γαλλία, σύμφωνα με το Atlanta Ballet.

Εκείνη την εποχή, πρακτικές όπως ο αποκλεισμός χορευτών που ανήκαν στη μαύρη ή την κίτρινη φυλή ήταν ευρύς, και καθώς το μπαλέτο γινόταν ολοένα και πιο γνωστό, αυτές οι πρακτικές συνεχίστηκαν μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Το μπαλέτο φαίνεται αυστηρό ως προς τις ρίζες του στη Γαλλία του 17ου αιώνα ως μια ελίτ δραστηριότητα στα βασιλικά παλάτια, με μια ιδανική ομορφιά χλωμού δέρματος, ανάλαφρες φιγούρες, ένα ορισμένο ύψος που δεν ξεπερνά ένα όριο για τη γυναικεία ομορφιά, μακρύ λαιμό, υψηλές καμπύλες και μικρό κεφάλι.

Όποιος ασχολήθηκε με το μπαλέτο ως παιδί θα είχε τη μνήμη ότι του έλεγαν να μην μαυρίσει το δέρμα του κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών γιατί «οι χορευτές πρέπει να έχουν χλωμό, λευκό δέρμα» και να μην τρώνε πολύ γιατί «πρέπει να διατηρήσεις το σχήμα σου.

Η ανησυχητική πτυχή που έχει να κάνει με την αποικιακή κληρονομιά του μπαλέτου

Ιστορικά, το μπαλέτο δεν ήταν ποτέ ένα αθώο είδος όσον αφορά τον εθνικισμό και τον ρατσισμό. Η συσχέτισή του με το ευρωκεντρικό ιδεώδες τής λευκότητας του ελεφαντόδοντου και η ιδιότητά του ως ελίτ «υψηλής τέχνης» – σε αντίθεση με το «γκροτέσκο», ξένο «άλλο» – σημαίνει ότι αναπόφευκτα έχει ενσωματωθεί στην αποικιακή αφήγηση των ανώτερων και κατώτερων λαών.

Στην πραγματικότητα, όλοι οι άλλοι χοροί μετρούνται με φόντο και πρότυπα του μπαλέτου. Οι ερευνητές προτείνουν περαιτέρω ότι το μπαλέτο θα μπορούσε να είναι μια «υλοποίηση προνομιούχων μορφών λευκότητας και διάθλασης της αυτοκρατορικής κυριαρχίας», όπου «αδυνατισμένα πειθαρχημένα σώματα που συνδέονται με τη λευκότητα της μεσαίας τάξης εμποτίστηκαν με υψηλότερη θεσμική αξία», περιθωριοποιώντας όλα τα άλλα σώματα με φυλετικές επιπτώσεις.

Το θέμα είναι ότι οι σχεδιαστές που εκμεταλλεύονται το balletcore αγνοούν εντελώς τη μακρά ιστορία του μπαλέτου με τον ρατσισμό.

Το 2015, το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού αντιμετώπισε αντιδράσεις όχι μόνο για τη χρήση μαύρων χορευτών, αλλά και για την έλλειψη διαφορετικότητας που είχε στις τάξεις του.

Σύμφωνα με τους New York Times, μόνο τα τελευταία χρόνια μεγάλες ομάδες μπαλέτου όπως το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού και το Μπαλέτο Μπολσόι αντιμετώπισαν ρατσιστικές ενέργειες που εφαρμόζονταν σε προηγούμενες παραστάσεις, τόσο για Ασιάτες όσο και για Αφρικανούς καλλιτέχνες.

Παρόλο που το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού κατέβαλε προσπάθειες για να τερματίσει αυτές τις πρακτικές, η τελευταία χρήση τους ήταν το 2015. Άλλα συγκροτήματα μπαλέτου, όπως τα Μπολσόι, όταν κατηγορήθηκαν το 2019, υποστήριξαν ότι ήταν αποδεκτό, καθώς έτσι παίζονταν ιστορικά τα μπαλέτα στη Ρωσία.

Αυτή η ιδέα της διατήρησης της παράδοσης είναι συνυφασμένη με μεγάλο μέρος της ιστορίας του μπαλέτου, μέσω της ακριβούς τεχνικής ακόμη και της ενδυμασίας. Σε πολλά μαθήματα μπαλέτου σε όλο τον κόσμο, υπάρχει συχνά η απαίτηση να φοράνε ροζ καλσόν μπαλέτου και ροζ μπαλαρίνες.

Σύμφωνα με την BalletMet, μια εταιρεία μπαλέτου με έδρα το Οχάιο, τα καλσόν κατασκευάστηκαν για να ταιριάζουν με τον τόνο τού δέρματος της χορεύτριας.

Την εποχή που το μπαλέτο βασιζόταν κυρίως στην Ευρώπη, τα καλσόν σχεδιάστηκαν για να έχουν χλωμή απόχρωση, ώστε να επιμηκύνουν τις γραμμές των ποδιών και ταυτόχρονα να παραμένουν σεμνά.

Καθώς το μπαλέτο εξαπλώθηκε στον Δυτικό κόσμο και τα χορευτικά συγκροτήματα άρχισαν να αναπτύσσονται, το πρότυπο για ροζ καλσόν και παπούτσια απλά δεν λειτουργούσε για όλους τους χορευτές. Πρόσφατα, έχουν ληφθεί μέτρα που επιτρέπουν στους χορευτές να φορούν καλσόν και παπούτσια που ταιριάζουν με τον τόνο του δέρματός τους.

Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το μπαλέτο είναι πολύ περισσότερο από ένα ασήμαντο χόμπι.

Ωστόσο, το balletcore παραμελεί αυτή τη φρικτή ιστορία του μπαλέτου και εστιάζει μόνο σε παστέλ χρώματα σε επίπεδο επιφάνειας, κλασικό ροζ μπαλέτου, μαζί με ανοιχτό μπλε και μωβ. Είναι απαραίτητο οι σχεδιαστές, πριν συμμετάσχουν στην τάση, να αναγνωρίσουν πλήρως την ιστορία του μπαλέτου.

Τι σχέση έχουν οι μπαλαρίνες με τις πραγματικές πουέντ

Η έμπνευση από το μπαλέτο διατηρώντας την πολυπλοκότητα της τέχνης δεν είναι επιβλαβής. Διάσημες μπαλαρίνες σημειώνουν ότι «θα ήταν υπέροχο αν περισσότεροι άνθρωποι αρχίσουν να πηγαίνουν στα μπαλέτα ή άρχιζν να παρακολουθούν μαθήματα, εμπνευσμένοι από αυτό το κίνημα».

Μερικοί χορευτές συμφωνούν ότι το balletcore τροφοδοτεί το στερεότυπο ότι το μπαλέτο είναι μια εύκολη δραστηριότητα και απλοποιεί την τέχνη.

Νιώθουν ότι είναι «ένα στιλ μόδας με ροζ και οι φούστες και όλα αυτά τα παστέλ χρώματα που κάνουν το μπαλέτο να φαίνεται κάτι ανάλαφρο και όχι άθλημα».

Και εξηγούν ότι οι χορεύτριες φορούν αυτά τα ρούχα για να κυκλοφορούν εύκολα, όχι για να φαίνονται όμορφες… το να κάνεις μια ολόκληρη τάση από [μπαλέτο] μοιάζει με ασέβεια, επειδή το μπαλέτο είναι πολύ περισσότερα από τα ρούχα που φοράς, ενώ το κάνεις.

Ο κίνδυνος με την τάση της μόδας είναι ότι το μπαλέτο θα θεωρείται πλέον ευρέως ως ένα χαριτωμένο, ροζ, όμορφο πράγμα σε επίπεδο επιφάνειας. Το Balletcore απεικονίζει το μπαλέτο ως χόμπι, όχι ως μια περίπλοκη μορφή τέχνης που απαιτεί έντονη σωματική εκπαίδευση.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που πιστεύουν ότι το μπαλέτο δεν είναι τόσο δύσκολο όσο είναι στην πραγματικότητα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ένας από τους απώτερους στόχους του μπαλέτου είναι να εκτελέσει βήματα με την ψευδαίσθηση της χάρης και της άνεσης.

Παρά το γεγονός ότι οι μύες πονούν φρικτά, τα πόδια πονάνε και είναι οι ατελείωτες ώρες της πρόβας, όπου ένας χορευτής, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, καλείται να χορέψει με ευχέρεια και κομψότητα. Αυτό κάνει συχνά κάνει τους θεατές να πιστεύουν ότι το μπαλέτο είναι πολύ πιο εύκολο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

Η «μπαλετομανία» λειτούργησε στη βιομηχανία της μόδας κι έρχεται από μακριά!

Το μπαλέτο έγινε τάση μετά την επιτυχημένη πρεμιέρα των Ρωσικών Μπαλέτων το 1909 από τον Sergei Diaghilev και μια περιοδεία της Ρωσίδας μπαλαρίνας Anna Pavlova. Αυτό εκδηλώθηκε ως «μπαλετομανία», ένα έντονο πάθος για το μπαλέτο.

Από τότε, το μπαλέτο και η μόδα είναι βαθιά συνυφασμένες. Μεταξύ 1930 και 1970, καθώς το ρωσικό αυτοκρατορικό μπαλέτο εξαπλώθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ηνωμένο Βασίλειο, η υψηλή ραπτική άρχισε να κοιτάζει «στα κλασικά μπαλέτα όπως η Ζιζέλ, η Λίμνη των Κύκνων και η Ωραία Κοιμωμένη, ενώ οι σχεδιαστές αθλητικών ενδυμάτων πήραν τα στοιχεία τους από σύγχρονα μπαλέτα που ανταποκρίνονταν στη βελτιστοποιημένη πρακτική ένδυση», έγραψε η Patricia Mears ως μέρος της συλλογής της που παρουσιάζει το μπαλέτο στη μόδα στο Μουσείο του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Μόδας.

Ψυχικές και διατροφικές διαταραχές

Η μόδα εμπνευσμένη από το μπαλέτο διατηρεί παρουσία στον κόσμο τής μόδας για πολλά χρόνια. Αυτή η παρουσία περιελάμβανε τα «μοντέρνα ιδανικά της ομορφιάς και της χάρης, ενσωματωμένα άψογα σε μια κομψή και αξιοζήλευτα τονισμένη σωματική διάπλαση», σύμφωνα με την έκθεση της Mears.

Δυστυχώς, αυτή η «σωματική διάπλαση» είναι βαθιά ριζωμένη στην κουλτούρα του μπαλέτου. Οι σχεδιαστές πρέπει να κατανοήσουν ότι το balletcore, κατά μία έννοια, είναι μια ωδή στις παραδοσιακές ιδέες της τελειομανίας και του «σώματος μπαλέτου», που είναι η ρίζα πολλών προβλημάτων ψυχικής υγείας στην τέχνη.

Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Professional Counselor, το επίσημο περιοδικό του National Board for Certified Counselors, Inc. and Affiliates (NBCC), τέσσερις σημερινοί χορευτές μπαλέτου και τέσσερις συνταξιούχοι χορευτές μπαλέτου, όλοι ανώνυμοι, ερωτήθηκαν σχετικά με την ψυχική υγεία στο μπαλέτο.

Οι συμμετέχοντες σημείωσαν ότι υπήρχε η αίσθηση ότι το μπαλέτο είναι «τόσο λαμπερό και [οι χορευτές] έχουν αυτή την τέλεια ζωή» και η κοινωνία «δεν βλέπει όλα όσα συμβαίνουν από κάτω».

Πίσω από τις σκηνές του μπαλέτου, υπάρχει συχνά «άγχος, κατάθλιψη, τραύμα, κακοποίηση και τελειομανία», που μπορεί να οδηγήσει σε «περιοριστικές διατροφικές διαταραχές ή άλλους τύπους διατροφικών διαταραχών».

Το Balletcore προωθεί μια μορφή τέχνης που ρομαντικοποιεί τη διαταραγμένη διατροφή, καθώς και τις επιφανειακές πτυχές του μπαλέτου. Επιπλέον, η εστίασή του στο απαλό ροζ, τονίζει τη ρατσιστική ιστορία που έχει η τέχνη.

Ωστόσο, οι συμμετέχοντες ένιωσαν σαν να είχαν γίνει προσπάθειες να τερματιστεί η ιδέα του τέλειου σώματος, η υπέρβαση των μακροχρόνιων παραδόσεων στην κουλτούρα του μπαλέτου του «κοκαλιάρικο ίσον καλύτερα» απαιτούσε σημαντική αλλαγή.

Αυτό είναι ανησυχητικό…

Ακριβώς επειδή μπορεί εύκολα να γίνει μια ακόμη ένδειξη της επιστροφής τής εξαιρετικά λεπτής σιλουέτας από τη δεκαετία του 1990, που επινοήθηκε περίφημα ως «ηρωίνη chic» μετά τον θάνατο του φωτογράφου Davide Sorrenti από υπερβολική δόση, και που προαναγγέλθηκε από τα supermodels Kate. Moss και Jaime King.

Πυροδοτώντας την οργή του κοινού με τον τίτλο «Bye-bye booty: Heroin chic is back» τον Νοέμβριο του 2022, η New York Post έριξε φως στην αναζωπύρωση της τάσης, ενώ άλλοι επέκριναν το άρθρο επειδή χαρακτηρίζει το γυναικείο σώμα ως τάσεις, αν όχι δοξάζοντας ξεκάθαρα το εξαιρετικά λεπτό.

Ενώ η αισθητική του μπαλέτου δεν χρειάζεται να έχει σχέση με το ηρωϊνικό σικ, η εμμονή της με το λεπτό σώμα με το πρόσχημα της θηλυκότητας και της χάρης μπορεί εύκολα να δώσει στην τάση της ηρωίνης σικ περισσότερη δυναμική και επιβεβαίωση. Ακριβώς επειδή φαίνεται αβλαβώς ροζ τώρα, δεν σημαίνει ότι είναι εντάξει.